Albertani Brixiensis Liber consolationis et consilii, ex quo hausta est fabula de Melibeo et Prudentia / edidit Thor Sundby

ALBERTANI BRIXIENSIS
LIBER

CONSOLATIONIS ET CONSILII.

MCCXLVL

ALBERTANI BRIXIENSIS

LIBER

CONSOLATIONIS ET CONSILII,

EX QUO HAUSTA EST FABULA

DB

MELIBEO ET PRUDENTIA.

EDIDIT

THOR SUNDBY.

HAVNI^

APUD ANDR. FRED. H0ST & FILIUM.

PARisiis imm mmm

AFUD A. FRANCK. APUD T. O. WiiilGEL. APUD H. LOESCHER

LONDINI

APUD WILIiIAHS & NORaATfi.

MDCCCLXXIII.

TTPIS LUDOTICI KlMtktl.

INTRODUCTION.

Though Albertano of Brescia even in his own day
appears to have won great renown by his writings, and
to have played an active and not inconsiderable part
in the political events that took place in Brescia and
Northern Italy during the first half of the thirteenth cen-
tury, yet he has found no contemporaneous biographer; nor
have later middle-age writers been sufficiently inquisitive to
trace his career, or communicative enough to leave any
particular notice of his life. The Brescian chronicler Ja-
copo Malvezzi, who began his annals in the year 1412,
though he speaks of Albertano with the greatest conside-
ration, has not even thought of mentioning, in the chapter
he consecrates to his memory, any of the particulars he
might have borrowed from Albertano's own writings. "At
that epoch (1235)'% he says, *'the lawyer Albertano, of
the family of the Albertani, held a conspicuous place as a
member of this community. He was an eminent man, full
of wisdora, and author of many moral treatises, which he
wrote admirably well for the advantage of his fellow-citi-
zens and other readers'* ^ So, the only sources from which

* Jacobi Malvecii Chronicon^ inchoat. MCOCCXII, Distinctio VII,
Cap. CXVII, in L. A. Muratori's Scripiores Rerum Jlalicarum, Mediolani
1729, fol., T, XIV, col. 907: "De laudibus Albertani de Albertanis, Civis

VI

INTRODUOTION.

we can draw any information on the life of Albertano are,
besides a few historical docuraents in which he is men-
tioned, the scanty notices contained in the introductions
and expUcits of his writings*. There he always calls him-
self causidicus Brixiensis de ora SanctcB Agathce or causi-
dicus de Sancta Agatka, which, however, does not imply,
that he was born at Brescia, or especially in the quarter
ofS. Agatha, but only that he was a judge at Brescia, and
lived there At all events he was a citizen of that com-
munity; and, as Jacopo Malvezzi and others speak of his
family and himself as of Brescians, we have no reason
to doubt that this town was his birth-place.

The year of Albertano's birth is not known; yet, by
inferences drawn frora the data afforded by his writings,
it will be possible to corae to an approximative determina-
tion. From the dedication af his Liber Consolationis et
Consiliiy written in the year 1246, we learn that his son
Giovanni at that tirae not only studied the chirurgical art,
but must have begun to practise it; he cannot therefore
have been less than about twenty years old. As Albertano
evidently in the same manner dedicated his book De Arte

Brixiensis. Per haec tempora [1235] Albertaiiiis de Albertanis Jurisperitus
Civis egregius in hac Civitate habebatur, vir prascipuus, sapientia plenus.
Hic multa Moraliam dogmata ad utiiitatem suorum Civium ceterorumque
legentium quosdam libros componens mirabiliter scripsit".

1 From these iiotices writers of the history of Italiau literature have,
with greater or less skill and care, collected tbeir information. Oio. Mario
Crescimbeni , Comentarj intorno alla sua htoria della Volgar Poesia.
Venezia 1730, 4°, vol IV, p. 44. — Fr. Sav. Quadrio, Storia e Raqione
dJogni Poesia. Milano 1741, 4**, vol. II, p. 159, — Giammaria Mazzu-
chelli (Bresciano), Gli Scrittori d' Italia. Brescia 1753, fol., vol. I, P. I,
p. 294—296. ~ Girol. Tiraboschi, Storia della Letteratura Ttaliana. Roma
1783, 4^ T. IV, p. 181 — 183.

^ The quarter of S. Agatha, so called from the basilica of that name,
formed at the end of the twelfth century a suburb to Brescia, and was in
the thirteenth still in the outskirts of the city, vhereas in the eighteenth It
was situated iu the centre of Brescia. Federico Odorici, Storie Brescianef
Brescia 1856, vol. V, p. 178 * 310—41, n. 5. Mazzuchelli, ScHttori
Italiaf p. 294^ n. 3.

ALBERTANO'S YBAR OF BIRTH.

VII

Loquendi et Tacendi and the De Amore et Dileetione Dei etc.
to his other sons, Stefano and Yincenzio, at their entrance
into practical life, they must have been of about the same
age when they received frora their father those writings
full of instruction and advice, destined to guide them on
their way through life. Now the treatise De Amore et
DiUctione Dei , dedicated to the eldest son, Vincenzio,
was written in the year 1238 ; and, if the eldest son was
at that time about twenty years old, it is likely that Al-
bertano had married in 1217. Should we suppose him to
have wedded at the age of twenty-four ortwenty-five years,
we may conclude that he was born in 1193 or 1192. At
all events we may safely state that Albertano was born in
the last decennium of the twelfth century.

At that period Brescia was rising fast in wealth and
power. The league forraed by the Lombard cities, 1167,
had in the year 1176 conquered Frederick Barbarossa in
the battle of Legnauo. A truce of six years followed;
by the treaty of Constance, 1183, the Lombard cities re-
cognized indeed the emperor as their liege lord, but at the
sanie time reserved to themselves such extensive liberty,
that they in fact were almost entitled to the name of inde-
pendent republics. The emperor confirmed their right of
fortification, of confederation and of niaking war and peace;
he recognized their right of electing their own consuls,
to whom he was only to grant the investiture of the em-
pire; and he allowed them independent exercise of juris-
diction, except in cases of appeal, as to which he re-
served his influence through the podesta. Brescia, al-
ready possessed of independent jurisdiction even in cases
of appeal, appears moreover to have obtained by special
favour the privilege of appointing its consuls without im-
perial investiture Such were the brilliant results of the
confederation formed by the rich Lombard coramunities for
the purpose of delivering themselves from the German sway.

• Federico Odorici, Storie BrtBcianef vol. V, p. 173.

vm

INTRODUOTION.

Biit 110 sooner had tlie common enemy yielded to their
resistance, than dissension arose among the confederated
cities, and aniong the different factions of each community.
It is not our object to write the history of Brescia during
the foliowing torty-three years (1183 — 1226); but it is not
out of purpose to recall to the mind of the reader, that it
was an almost nnbroken chain of wars, of feuds, of quar-
rels and struggles between republican and feudal eleraents,
between Guelfs and Ghibellines, betweeii commoners and
nobles. Yet the commerce and industry of Brescia, whose
warlike and valiant inhabitants were generally successful
in their contests with neighbouring communities, do not
appear to have suffered seriously from all these troubles,
for during this period it was continually increasing iu wealth,
in territory and political influencev

It was under such circumstances that Albertano grew
up, bred to the law. They were a school that might
have developed very different abilities; indeed, at a later
period we find him employed not only in missions in which
he might avail himself of his juridical knowledge, but in
such as presupposed military talents; and, amidst the stir
of an eventful life, he appeared a keen observer, well
aware of the inconveniences always inseparable from li-
berty when it does not submit to law.

Though Albertano, in all probability, made his en-
trance in public life long before 1226, he is not till then
mentioned in any document. In 1220 Frederick the Se-
cond had been crowned in Rome by Pope Honorius the
Third as German-Roman emperor. The Lombard repub-
lics, which were well acqiiainted with his intention of
maintaining vigorously his imperial prerdgatives, had been
alarmed; hut his quarrels with the pope having prevented
him from any serious step towards the execution of his
projects, they had put off the revival of their ancient con-
federation. At the beginning of the year 1226, the demon-
strations of the emperor became still more threatening; and
accordingiy the Lombard cities began to think of organizing a

ALBERTANO'S LIPE.

IX

powerful resistance against the pretensions of tlie eniperor.
In March of the same year their delegates assembled in
the Brescian borough Mosio^, and renewed the league for
a space of twenty-tive years. This convention was con-
firmed by oath before the podestas of difFerent cities; so
in April at Brescia, where we find Albertano as the re-
presentative of this community®. Tlie Swabian did not feel
strong enough for an attack; he only pronounced the ban
of the empire over the refractory communities and retired
to Apulia. In 1227 a sort of truce was brought about by
Honorius the Third and Gregory the Ninth; and Frederick
departed for the Holy Land in the autumn of 1228. On his
return froni the crusade the fears of the Lombards were
again aroused, and their league was renewed. When Fer-
rara and Mantua acceded to the confederation in July 1231,
we once more find Albertano as one of the delegates of
Brescia, the other being Lanfranchino de Rodengo. Here
as in 1226 he is called judge (judex). Thus we iearn
that the word causidicusj which is used by Albertano him-
self and which in mediaeval Latin had the double signifi-
cation of judge and advocate , when speaking of Alber-
tano must be rendered by judge. Federico Odorici reads
Albertus instead of Albertano, and expressly warns us
•against confounding this Albertus with the renowned Al-
bertano ; but as he quotes, though incorrectly, Muratori as

* Fr. Raamer, in his Geschickte der Hohensiaufmj Leipzig 1S2-J, vol.
III, p, 406, says that Mosio was a Matituaii borough; but iri 1226 Mosio
beloiiged to Brescia. Fed. Odorici, Stor, Breac.y vol. V, p. 317.

' Beriiardiiio Corio, TJHiBtoria dl Milano, Iii Vjrietia 1565, 4°, p.
206. Huinard-Brdholles, Hisioria Diplomaiica Friderici Secundif Paris.
1852, T. II, P. II, 1). 92S: "Rambertino di Rambertini, potestate de Bressa
et Actiolino Girardoto, Tliomasio judici dil prefato potestate con Asprando
Rigone cavallere de Justitia depso potestate con ]i satelliti suoi Petro Vil-
lano, Petracio de la Nuoe, Albertano judice Bressano e Zanchonino
de Strancano Mantuano, Oitrato Fasolo notaro Miianese ecc. concordavol-
mente statuirono e con sacramento conilrmarono tutte le cose di sopra
narirate'', It is evident, that Albertano was not present at the meeting as
one of the *'satolliti", but as the repre.sentative of Brescia.

X

INTRODUCTION.

his sole authority, we suppose his assertion to rest on a
mere mistake'.

We pass rapidly over the resultless uegociations of
the eniperor with the pope and the Lombards, the quar-
rels of the republics, the efforts of Giovanni da Schio for
restoring peace and concord, the rebellion of Frederick's
son King Henry, his alliance with the Lombards, and Frede-
rick's departure for Germany, The emperor, having at last
obtained assistance from his Gennan subjects, reappeared
in Italy, 1237, at the head of a strong army, and over-
threw the Lombards, (November of the same year) in the
battle of Cortenuova, on the Oglio. Most of the republics
surrendered; only Brescia, Bologna, Milano and Piacenza
hesitated. They were willing to make their submission
on reasonable conditions; but as the emperor asked sub-
mission at discretion they were driven to despair, and re-
solved to stand to the last» Reinforced by fresh German
troops, Frederick, at the head of his motley army of Ger-
mans, Italians, Euglishmen and Saracens moved towards
Brescia. At the beginning of August 1238 he arrived be-
low the walls of the city, and began the memorable siege
that checked the progress of the victorious emperor. He
only succeeded in taking some of the castles in the neigh-
bourhood, among which was that of Gavardo^, situated

^ HuiUard-BrehoIles, /list, Dlpl. Frid. IJdi^ T. 111, p. 21)1, and Mura-
tori, Antiquitates Italica?, Mediolani 1741, fol., T. IV, col. 323: . . . do-
minis Albertano judici et Lanfranchiiio de Rodengo , syndicis civitatis
BrixisB ..." ~ HuiUard-Breholles, Hi$t, Dipl. Fr. II,, Pr^face et Introduc-
tion, Paris 1859, p DXXI, translates caundicus by advocate. The word
syndicus too, has been misunderstood , as if Albertano had been a syndic
of Brescia. The word, 1 believe, does not here signify a magistrate, but
assessor iri the assembly for Rrescia, representative or delegate sitting for
Brescia. Of. Uaillard-Breholles , I c , III, p. 292 : ''Et omnla predicta
jurantibus syndicis prelibatis (i>: supradictis) civitatum dlctarum, jurave-
runt etiara domini Papazouus et Nascimbene, syndici Ferrarie". — Fede-
rico Odorici, Slor, Bresc.f vol. V, p. 331.

^ Not Ganardo» as Huillard - Br^holles says in Hist. Dipl, Fr, IJdi^
lutrod,, p. DXXL

ALBERTANO^S WRITINGS.

XI

not far from the lake of Garda, North-East of Bresciaj on
the way to Salo. This castle had in 1237 rebelled against
Brescia but must by force or for love have returned into
obedience, since we learn from Albertano that he had been
appointed its comraander during the siege, a sign of the
confidence of his fellow- citizens in the firmness of his
character and his military skill. Yet he was obliged to
surrender on the twenty-sixth of August 1238.

It was in his prison at Cremona that Albertano cora-
posed his first and most extensive treatise De Amore tt
Dilectione Dei et Proximi et Aliarum Rerum, et de Forma
Vitcv, dedicated to his eldest son, Yincenzio^. Whether Alber-
tano was released in October, when Frederick was obliged to
give up his unsuccessful siege of Brescia, we do not know,
but think it highly probable. In 1245 Albertano composed
his treatise De Arte (or Doctrina) Loquendi et Tacendiy
dedicated to his son Stefano, and in 1246 the third trea-
tise Liber ConsoJationis et Consilii^ dedicated to his son
Giovanni'**. These discourses, written in Latin, exist in a
great number of manuscripts; but, as it seems, bibliogra-
phers do not know the existence of an impression men-
tioned by Casimir Oudin, who says that in the year 1680

' J. Malvezzi, Chronicon, in Muratoris Script. Hemm. lial., T. XIV,
col. 909;

^ '<£xplicit Libtr de Amore tt DilecUone Vei cett., quem Albertanus,
causidicus Brixieiisis, de ora Sanct^ Agathae compilavit ac scripsit, cum
esset in carcere domini imperatoris Federici in civitate GremonaB, in quo
positus fuit, cum esset capitaneus Gavardi ad defeiidendum locum ipsum
ad utilitatem comniuiiis Brixiai, aiirio Domiiii M'^ CC" XXX° VIIl^ , de
mense Augusti , in die Sancti Alexandri, quo tempore obsidebatur civitas
Brixiae per euadem imperatorem, indictione. Xl". — As J, Malvezzi (as
before, col. 914) does not speak of Gavardo's submitling again to Brescia
tlll the year 1240, when it was reconquered by the Brescians, Tiraboschi
presumes that Albertano, iiaving opposed the rebellion in 1237, had beeii
imprisoned by the eniperor, and during the fotlowing yeai composed his
treatise. The words of Albertano do not admit of this interpretation. —
Fed. Odorici, Star. Brese.^ vol. V, p. 358,

^ 8ome manuscripts give the year 1248. Mazzuchelli, SeHttori d*ltalia
pag. 294.

xn

INTRODUCTION.

he had seen in the library of a monastery in Artois a
copy printed at Coni, 1507, in 4to, by Master Viotus de
Dulcis ^ If the copies of this edition have not disap-
peared altogether, they must at all events be extremely
rare. The little essay De Arte Loqvendi et Tacendi has
been printed separately in many editions at the end of the
fifteenth century^, All three treatises, were in the thir-
teenth century, twice translated into Italian ; the first time
about the year 1270^. This version, which is quoted in
the Vocabolario degli Accademici della Crusca^ was edited
in 1610 by Bastiano de' Rossi, and often reprinted. The
second time, they were translated by Soffredi del Grazia,
before the year 1278; and this text was edited in 1832
by Sebastiano Ciampi*

Besides these treatises Albertano wrote, likewise in
Latin, five Sermones or speeches, in the manuscripts
generally grouped in the same order. From the first

* Cas, Oudinij Commentarius de Scriptoribus EcclesicB AntiquiSy Li-
psiffi 1722j fol.j col. 190: "Sed inveni tandem ac impressos esse hos tres
libros vidi in 4« Cuneji (vulgo Coni) apud Pedemontanos per Magistrum
Viotum de Dulds anno 1507. die 4. Decembris. Extant cum multis proeli
mendis, quaa iterata impressione facile emendarentur, cujus exemplar unum
vidi in Bibliotheca Domini Martini Abbatife Ordinis Prjcmonstratensis in
Artesia, duni anno 16S0 illic Chartas et antiquitates hujus Ccenobii ex-
cuterem". — MazzucheDi, Scrilt d^Ital,, p. 295: "Cauei per Mag; Viotum
de Dulcis 1507. de mense Augusti in foyl." Gf. JScher, Qelehrtenlexiconf
art. Albertanus.

^ Keprinted by me 1869, from several editions. See the note p. 33
below.

^ In a manuscript of this translation, P. Fr. Cambi found a notice
to the eifect that it had been made by Andrea da Grosseto in Paris, 1269.
Mazzuchelli is undoubtedly right in supposing that it must be by some
mistake that this translation in the preface to the edition of 1732 is refer-
red to the 14th century {il secolo 1300), Mazzuchelli, Serittori d' Italiay
p. 295.

4 Trattati d'Albertano, yiudice da Brescia^ Firenze 1610, A^j
Firenze ed in Mantova 1732, 4°; Brescia 1824, Milano 1830, 16^. —
Volgarizzamento dei trattati morali d^Aibertano, da Soffredi del Grazia
ecc, Firenze 1S32, — Printed separately: Traitato del parlare e del
tacerej Venezia 1830, S^.

ALBERTANO*S WBITINGB.

XIII

of thein we learn that he lived, at the end of 1243, at

Genova, whither he had probably accompanied his coun-
tryman Eraanuele Maggi, who had been elected podesta of
that city. According to custom the foreign podesta, gene-
rally elected for three years, took with him his judges
and notaries, Aniong the judges of Emanuele Maggi was,
no doubt, Albertano, when he inade before the judges and
notaries of Genova his speech Sriper eonfirmatione vitce
illorum^, The other four orations were apparently ad-
dressed to the Brescian judges or lawyers and the Fran-
ciscan friars, when they were *^as usuaP' assembled at
Midlent in the monastery of that order, for the purpose of
feeding the poor. They are composed quite in the same
manner as Albertano\s other writings, in an edifying and
religious rather than acadeniical strain , and might very
well be called serinons. So we have no reason whatever
to adopt the name of Academy, bestowed upon those as-
semblies by Federico Odorici. Three of these speeches are
without date, whereas the last is said to have been made
in the year 1250'^. A treatise De EjnstoJari Dictannne,

^ Sermo I. '^Uic est sermo, quem Albertanus, causidicus Brixiensis,
de Sta. Agatha, coDiposult et edidit iuter causidicos Januenses et quosdam
notarios super confirmation e vitaj illorum, tempore domini Ma-
nuelis de Madio , potestatis Januaj, currente MGGXLIII, in donio viridarii
Petri de Nigro, causidid, in dle SH. Nicliolai [6 Dec.]'' Cf. Fc^d. Odorici
Stor, Bresc, vol. V, p. 359, n. 1 & 360.

' Sermo II. "Sermo factus super illuminatioiie et super spirituali
et corporali refectione, et quae sint necessaria in refectione. Sermo III
(referred by F, Odorici to the year 1240). "Incipit sermo, quem Alber-
tanus, causidicus Brlxiensis, composuit et edidit inter fratres minores et
causidicos Brixienses, in congregatione, quam faciant more solito. In
nomine Domino, am. fratres mei, ad honorem Dei et refectionem paupemm
more solito congregati sumus" cett. Sermo IV. "Sermo factus ad co-
gnoscendum, quae sint necessaria in convivio, et quomodo debeamus intel-
ligere super egenos et pauperes secundum prophetam dicentem: Beatus
qui iiiteUigit super egenum et paupercm". Sermo V. "Uic est sermo,
quem Albertanus causidicus, de Sta. Agatba, eomposuit et edidit inter
causidicos Brixienses et fratres minores in congregatione solita, sub
MGOL, in media Quadragesima. Sermo Albertani super doctrina timoris Do-

XIV

INTRODUCTION.

ascribed to Albertano by Huillard-BrehoUes , is mentioned
by nobody else^. Whether Albertario is really the author
of this piece, is a question we must leave undetermined.
Not so the assertion of Crescirabeni, repeated by Quadrio,
that certain manuscripts of Albertano's works should con-
tain poems from his hand, which has been proved to be
decidedly false^.

Resuraing the preceding notices on the iife of Albertano,
we find that it presents two distinct periods, one of active
participation in public afFairs, untii 1238, the other of lite-
rary production, from 1238 until 1250. That his occupa-
tions during the latter years were owing to his with-
drawing froni public Hfe, we may guess, though not assert,
from some words (below p. 65 — 66) in which he blames
those decisions in state afFairs that "follow the pleasure of
the multitude, and uot the wisdom of the few". Of his
life after 1250, when he was about 58 years old, we know
nothing; nor do we know when he died. Fed. Odorici
tells us indeed, referring to Mazzucheili, yetwithout saying
where, that he died about 1270; but this is certainly a
mere supposition.

Tiraboschi has passed a very harsh judgment on the
writings of Albertano. "From this author", he says, "we
must not expect method in treating his subject, nor force
of reasoning nor precision of ideas. He almost contents
himself with joining together passages from the Scrip-
ture , and from many sacred and profane authors , on
the matter he discusses; and at the time when he lived

mirii". These sermones do not appear to have been evei priuted. The
editions mentioned by F. Odorici (p. 359, n. 2) are, I suppose, editions
of the Tract, de Arte Loquendi.

* Huillard - Br^holles , Historia Diplomatica Friderici Ildi , Intro-
duction, p. DXXII.

' Mazzuchelli, Qli Scrittori d^Jtalia, p. 296.

ALBBRTANO'S BOOK OP CONSOLATION AND COUNSEL.

XV

it is no little praise tliat he could do thus niuch". This
judgment has been repeated, almost word for word, by
Naunucci, but rejected by Paulin Paris, who supposes Ti-
raboschi had not even read Albertano's Book of Consola-
tion and Counsel, which looking not at its bulk, but its
literary merit, is his principal work^. Albertano is so
far from deserving any reproach for want of raethod, that
on the contrary he is perhaps rather too methodical,
too exact in enumerating ail sorts of cases, too exube-
rant in classilications , always delighting in scholastic dis-
tinctions, a faiilt the more obvious in his Book of Con-
solation because it appears particularly in the replies of
the female interlocutor. As to his reasoning, it may
now and then be too broad or a little childish, but gener-
ally speaking it is strong and demonstrative. SometimeSj
it is true, he gives an autliority for a reason; but in this
he does not differ froni many even esteemed writers of
our own century, though they have greater skill in turn-
ing their phrases so as to make this fault less obvious.
Besides, the thirteenth century, as well as the latter part
of the twelfth, was au age of compilation, fond of autho-
rities in all departments of human science, and particularly
in morals. So strong was this relish for moral sentences,
that sometimes even the most trivial passages in ancient
writers were, by some — generally, we presume, involun-
tary — alteration, transforraed so as to satisfy it, as may
be seen from tlie specimen given in the third note p. 56 —
56 below. Thus, we have every reason to believe that
if Albertano had not sliared the taste then prevailing, and
instead of quotiug a great many authors had used his
own words, his Book of Consolation would have lost as
much in popularity as it might have won in originality.

One circumstance that has certainly contributed very
much to the popularity of this treatise, is the form of tale

* V. Nannucci, Manuale della letteratura del primo aecolo della
Hngua italiana, £d. Kirenze 1856—58. T. II p. 43. PauUn Paris,
Manuicrits fran^ou de la BibliotfUque du roi. Paris 1842. T. V, p. 61.

XVI

INTRODUCTION.

chosen by the author for conveying to the public his moral
instructions in general, and for inculcating sounder prin-
ciples regarding feuds and private vengeauce, which is
more particularly his scope in the Book of Consolation.
There can be no doubt tlVat this form has rendered it more
attractive to its readers. | And yet the tale is partly al-
legorized by Albertano hjmself (see p. 2 cf. p. 84), and
Prudentia, if not Melibeus, raust at least in part be
considered as an allegorical personage. As Albertano's Book
of Consolation and Counsel, looking at its title and the
dialogue, has some reserablance to the book of Boethius on
the Consolation of Philosophy, his Prudentia is not without
a certain analogy to the FhiJosophia of Boethius^. But
it is from a passage of Cassiodorus, quoted by Albertano
(p. 20), that he has taken the name of his heroine, if we
may call her so , and the general idea of her character :
Superavit cuncta infatigabilis et expedita prudentia. The
name of Melibeus, the outline of his person , and the
first sketch of the whole narrative, he found in this distich,
which he (p. 53) wrongly ascribes to Martialis : *

Gonsilio jurenum fidis, Melibee; ruinam
Expectare potes, dum sine consilio es.

Albertano derives the name of his hero from mel and bi-
bens (p. 83), and describes him as an honest but rash and
hotbrained young man of high rank/ indulging himself in
the pleasures of life and confiding too much in his riches.

* Thia resemblance has misled some authors to believe that Albertario
like Boetbius, wrote his Book of Coiisolation during his impnsonment;.
See, for instance, Ottavio Rossi, Elogi, Iliatorici di Breseiani Illustrif
Brescia 1620, 4^ p. 163.

* I was wrong in asserting, in Brunetlo Latinos Levnet og Skrifterj
p. 181, n. 4, that Albertano knew the true MartiaUs. This error was owing
to the fact, that I had found in the treatise De Amore et Dilectione Dei
an epigram admitted in old editions ofMartialiSj bat recognized by modern
critics to be false.

^ His repentant adversaries style him vestra dominatiSf and fipeak of
Ms curia, below p. 125, 1. 19 and 118, L 10.

ALBBRTANO*S BOOK OF CONSOLATION AND COUNSEL. XVII

His wife, Prudentia, on the other hand, is painted as a
strong and noble-minded but kindhearted and religious
woman, far superior to her husband in knowledge and in-
telligence, though not unacquainted with those small and
harmless, or at least well-meant artifices and stratagems
that are so characteristic of her sex. Unhappily, Alber-
tano has identified her with hiraself to such a degree, that
she not only quotes all sorts of authors even Albertano
himself, but reasons in juridical matters like an accom-
plished lawyer, equally versed in the Digest and the Decre-
tals, Indeed if we did not remember her allegorical dig-
nity, we might be tempted to use a modern term and call
her a most terrible blue-stocking. Yet with this restric-
tion Albertano shows himself in the narrative part of his
book upon the whole a tolerably skilful painter, not only
of characters but also of scenes, as may be seen in his
description of the tunjultuary council (p. 6 — 11).

The dialogue parts of the book, like the other writings
of Albertano, are interwoven with very copious quota-
tions, and so far not original; yet his personal opinion does
not disappear in this throng of sentences; and, at all events,
the system is his own. He is not free frora digressions;
he cannot withstand the temptation of a by the bye, for
example in the chapters VI — X; but he notwithstanding sa-
fely leads his reader to the goal he had proposed: con-
demnation of feuds and wilful wars, and submission to law.
This is the principal tendency of his book, and very re-
markable for the time when it was written; but it has
another aim, not less remarkable though perhaps less ob-
viouSj The superiority of Prudentia is not only due
to her representing Wisdom itself: Albertano has certainly
meant to glorify in her person Woman in general. Yet,he
did not, of course, dream of such a thing as Woman's
Emancipation and has accordingly represented her as the
loving wife of Melibeus, submissive and obedient to her
husband, at least in form, though by far his better in

Alburtau. lAlt. Ouusul. B

XVIII

INTRODUCTION.

almost every respect^ If Albertano had not consecrated
a chapter (ch. V) to the praise of woman, we might le
uncertain as to his intention; but as it is no room is left
for doubt. We cannot enter into any further analysis; we
have said enough to show that the Book of Consolation,
though largely woven from the sayings of diiFerent authors
by no means deserves the namc of a mere patchwork.

Liber Consolationis et Consilii, as mentioned above p.
XII, has been printed in Latin and in Italian together with
the other treatises of Albertano. Separately it has been
translated into French, German, Dutch, and perhaps into
other languages. The French translation is not known to
have been published, whereas both the Dutch translation
(which is in verse) and the German have been printed, the
latter even in five editions Besides the literal French
transfer there exists another French version, or rather
adaptation, Le Livre de Mellibee et Frudence by Jean de
Meung^. This adaptation, from which Geoffrey Chaucer
has taken his Tale of Melibe , has been printed several
times: separately at the end of the XV*^ century, in 1504
together with the French translation of the Solatium Ludi
Scachorum by Jacques de Cessoles, and in the edition of
Le Menagier de Faris, the author of which has embodied

^ See the quotation frotu Fulgeiitius (Seneca), p. 18 below : '^Niliil
est superius benigna coiijuge".

^ For the French translation see Paulin Paris, Manuscrits fram^ois,
de la Bibliotheque du r-oi, V, p. 59* Hain, in his Kepertoriiim Bibliogra-
phicum, glves a list of four Germau editions: 11,047 s. 1. et a. 4° (? Ar-
gentoiati, Griininger); 11,048 Augspurg 1473, 4°; 11,049 Augspurg 1480,
4°; 11,050 Augspurg 1406, 4^^; to which X-Ch. Brunet, Manuel du
Libraire, adds a tlfth: Munich 1520, 4^. — The edition of the Dutch
translation is desciibed by Hain as No. 11,051: Antwerp s. a,, 4°. I have
not seen any of these impressions^ but, judging by the description, I sup-
pose they are translated from the original, and not from the French adap-
tation,

® In ascribing this adaptation to Jean de Meung, I follow the autho-
rity of M. Paul Meyer. By others it has been ascribed to Christine de
Pisan or to Renaud de Louens. See J.-Ch. Bruuet, Manuel du Librairef
and Paulin Paris, Manuseriti fran^oia, T. V, p. 58—59.

ALBERTANCS BOOK OP OONSOLATION AND COUNSEL.

XIX

it in his book, written about 1393, as containing in the
person of Prudeutia an excellent example for his wife*.
Though le clievalier de la Tour Landry has not hiniseif acted in
the same way, yet we tind, at least in the edition of 1517,
the history of Melibeus printed as the last chapter of the
book written by the knight in 1372 for the instruction of his
daughters

These additions are as many testimonies to the po-
pularity of the French adaptation; and if we inquire the
reason why the French and Chaucer have preferred it
to the literal translation, the only answer accounting for
the fact is that Jean de Meung, by retrenching from the
original those digressions and scholastic distinctions of which
we have spoken above p. XV and XVII, had made it
niore acceptable to the public* So he has omitted the
chapters on wisdoni and study {VI — X), the definition and
derivation of consiliuni (p. 29 — 30) the greater part of the
chapter de ruptditate (ch. XIII, p. 35—39) the classifica-
tion of the seven species of possibility (cli. XXXVI, p.
79—80) and the distinction of the fivefold will of God (ch.
XXXVIII, p. 85 — 86). It is probably the same reason
that induced Jean de Meung to leave out the enumeration
of the eight cases in which war is permitted (ch. XLIX,
p. 108—112) , though it is certainly more to the purpose,

^ iSystoire de Melibee et de Frudence sa femme, in fo]., goth., s. 1.
et a. ~ Le jeu des echez moralise, Paris 15U4, iri fol. rnin. Hist. litt.
de la Francey T. XXV, p. 34. — Le Menagier de Paris, publie pour la
premiere fois par la SocietiS des bibliophiles fran^ois, Paris 1846, T. I,
p. 186.

he chevalicr de la tour et U guidon des yuerres, Paris loll, 4to,
(Michel le Noir), t'o\.siiii verso: ''Oomment le chevralier de latour... met
une petite htstoiro {)ar laquelle il doiine a congnoistre que le conseil de
saige dame est souuent bon et prouffitable. Et premiorenierit ])Ose le cas
de la personne d'urig prince ofTence et iniurie par ses adversaires. Uug
iioble iouuenceau appelle Melib^e' etc. — G. Brunet, in La France lit^
teraire au XV^ si^cle, Paris 1865^ p. 130, speakirig; of the edition of Le
chevalier de la Tour, Paris 1514, or>!y says, that Le Livre de Mellihee et
Prudence has been printed together with it; whether as merely accessory,
or as forming a iiart of it, he does not tell us.

B*

XX

INTRODUCTION,

than his additions, which appear to have in part been bor-
rowed from the treatise of Albertano De Amore et Dile-
ctione DeiK Jean de Meung has generally abridged, now
and then in an unsparing manner; but as he has upon the
whole followed his original, this will, even by a direct
comparison, be of no little use to those who study the
Tah of Melibe. As for the literal translations , it is so
evident that the Latin text offers an excellent means of
explaining, controlling and correcting them, that I need not
enter into any demonstration of it; so much the more, as
I have on an earlier occasion endeavoured to show that
such a coUation, when possible, ought not to be neglected,
and that accordingly editors of old texts should, for that
purpose, always do their best to find out the latin origi-
nals from which they have so often been derived.

Also in another respect does the TJber Consolationis
et Consilii prove important for the study of the middle-
ages. It is a curious fact that mediasval moralists, as
Gautier de Lille in his Moralium Dogma^ frequently com-
posed their manuals almost exclusively from sayings of the
ancients Albertano has not done so ; he very often
quotes the Bible and Christian writers; yet his treatise
contains a considerable number of passages borrowed from
ancient philosophers. Generally he names his author, but
often he does not, or, if he does, he substitutes one name
for another. Even before the Chaucer Society, in Oc-
tober 1871, gave the impulse to this edition, I had begun to
verify his references and trace his sources, and have ever
since spent a great deal of time and labour in these researches,
which may indeed sometiraes ofFer an interest similar to
that of a hunter tracking his game, but are upon the
whole far from amusing. Yet I believe this is the only

1 Le Menagier de Faris, 1\ I, p. 217 — 218, and p. 222—224.

^ The same thing may be said of many chapters in the fourth book of
the Speculum. Doctrinale of Vincent de Beauvais. Even as eminent a
writer as John of Salisbary has^ to a far greater extent than many suspect,
compiled his Policraticus from passages of anci«nt writers.

ALBERTANCS BOOK QP CONSOLATION AND COUNSEL. XXI

way in which \ve can ever hope to get a clear view of
medisBval knowledge of classicism. I cannot here give an
account of the results of iny researches, but must refer
to the marginal notes , the foot-notes and the index. I
do not flatter myself to have advanced our knowledge of
ancient scholarship during the niiddle-ages very much; yet
I dare say that, if all editors of such Latin texts would
act in the same manner, we should not so often as now
find a saying of some ancient author quoted and admired
as an original word of a niediaeval compilator.

The principles which I have followed in establishing
the text I do not think it necessary to explain, having as
I believe given, in the copious list of variants, a means
of control and eventual correction, which I hope will prove
sufficient. I regret that circumstances have not permitted
me to collate the Italian raanuscripts (F — L) with the
same exactness as the other codices, but only to consult
thera on difficult questions. Therefore, I have grouped them
as a class apart.

FinalJy I have to perforni the agreeable duty of ac-
knowledging the liberality with which the trustees of the
National Library in Paris and the Royal Library
in Berlin have enabled me to study the two raaniiscripts
designed in the list as li and D; and of thanking everyr
body who has facilitated the publication of this book.

Copenhagen, the 9"^ of January 1873.

Th. S.

XXII

SUBSCKIBERS:

THB CHAUCER SOCIETY 250 copies.

THE ROYAL DANISH ACADBMY 50 —

XXIII

SUBSIDIA CRITICA.

A. Biblioth. Burgund. Brux. Msc. 11526. Cod. membran.
in folio. Scriptus anno Domini CC^ nonagesimo,
sabhato ante conversionem PauU, apitd Cameracumy
Discrepat a ceteris codicibus in capitum distributione. De-
suBt capitis XXXVI" ultima pars, capita XXXVII - XXXIX
et m^or pars capitis XL^^S p. 81, v. 3 — p. 92, v. 20.

A-. Biblioth. Burgund. Brux. Msc. 2519. Cod. chartac.,
in 8^^. Sec. XV. Multis locis interpolatus.^

B. Biblioth. Nat. Paris. Msc. lat., N. 3345. Cod. mem-
bran.y in folio. Sec. XIV.

C. Biblioth. Musei Britann. Reg. 12, D, Vlf. Cod. mem-
bran., in 4*^ Sec. XIV.

D. Biblioth. Reg. Berolin. Msc. theol. lat. fol. 116. Cod.

membran. Sec. XV.

E. Biblioth. Musei Britann. Addl. 18—922. Cod, mem-
bran., in 4*®. Sec. XV. Hystoria de MeUbeo et Prudentia,

F. Bibliotli. S. Marci Venet. L. VI, CLXXIV. Cod. mem-
bran., in fol. max. Sec. XIV.

G. Biblioth. S. Marci Venet. L. VI, CCLM. Cod. mem-
bran., in folio. Sec. XIV.

EL Biblioth. S, Marci Venet. Z. L., CXLL Cod. mcmbran.,
in folio. Sec. XV.

1. Biblioth. S. Marci Venet. L. VI, CCLXIII. Cod.
cliartac, iu 4*^. Sec. XV.

XXIV SUBSIDIA CRITICA.

K. Biblioth. Ambros. Mediol. 0, 76. Cod. membran., in

4*0. Sec. xm.

L. Biblioth. Ambros. Mediol. B, 40. Cod. membran., in
4*0. Sec. XJII.

M. Tre Trattati d' Albertano, Giudice da Brescia. Rivi-
duti con piu testi a penna e riscontri con lo stesso testo
latino dallo' Nferigno , accademico della Crusca (Bastiano
de' Rossi). Ristampati per Alberto Pazzoni. Firenze ed in
Mantova. MDCCXXXII.

N. Le Livre de Mellibee et Frudence, Le Menagier de
Paris. Publie pour la premiere fois par la Soclete des Bi-
bliophiles Frangois. A Paris M.D.CCC. XLVI. T. 1, p.
186 — 235. Et codd. msc.

0. Opera Auctorum ab Albertano Laudatorum.

mciPiT

LIBER CONSOLATIONIS ET CONSILU.

1 Quoniam multi sunt, qui in adversitatibus et tri-

bulationibus taliter affliguntur et deprimuntur,
3 quod, cum in se propter animi perturbationem

nec consilium nec consolationem habeant neque
5 ab aliis expectent, ita contristantur, ut de malo

in pejus cadant: ideo tibi, filio meo Johanni,
7 qui in arte cyrurgise medicando te exerces, et

plerumque tales invenis, quaedam tibi pro mo-
9 dulo meae scientise scribere curavi, per quae,

dante Domino, poteris praedictis non solum in
11 corporibus medelam tribuere, sed etiam circa

prsedicta consiliurn et consolationem impertiri at-
13 que juvamen. Legas itaque similitudinem infra

scriptani, et auctoritates in hoc libro notatas
15 attente ac studiosissime perlegas, et ita, divina

favente gratia, poteris tibi et aliis proficiendo ad
17 prsedicta leviter pervenire. Ecce similitudo.

3. cnm] om. B. 4. consi- mendicando ; D meditando.

lium] B conscilium, 5. expe- pletumquejA pfunmo^. 8. tibij

ctent] codd. expectant. ut] £ om. B. 10. Domino] AG Deo.

quod\ J> ut hiidem in p. e, 11. corporibus] A' communi"

7. qui] A qui eonsilio meo hua; D eorporalibus. 13. In-

hlu quid in. arte] D artem, fra] om. B. 14. notatas] A

cyrurgiffl] B cyrM^ice ; F ciror- e&riptaa et n. 16. gratia] D

gi<B; DQ cyrogia; H cirogice; g, operia. 17. leviter] om. A.
I eirologicB» medicando] 0

Albertan. Llb. Gonsol. 1

2

CAP. I. EXEMPLUM IN FEBSONA MELIBEI.

CAPUT I.

Exemplum In Persona Melibei.

Quidam juvenis, Melibeus nomine, vir po- 1
tens et dives, relinquens uxorera et filiam in
domo , quas multum diligebat, clauso ostio do- 3
musj ivit spatiatum. Tres vero sui vicini et ho-
stes antiqni hoc videntes, appositis scalis ac per 5
fenestras domus intrantes, uxorem Melibei, Pru-
dentiam nomine, verberaverunt fortiter et, filise 7
ejus plagis quinque appositis, videlicet in oculis,
auribus, ore et naso ac manibus, illamque semi- 9
vivam relinquentes, abierunt.

Melibeus vero post modum reversus, hoc 11
videns coepit magno planctu fiendo comas sibi
dilaniare vestesque suas quasi more furiosi dila- 13
cerare. Uxor autem jam dicta, ut taceret, coe-
pit illum instanter ammonere. Ule vero semper 15
plus clamabat; at illa distulit aliquantulum re-
cordata de verbo Ovidii, De Reraedio Amoris, 17
qui dixit:

Quis matrem, nisi mentis inops, in funere nati 19

Flere yetat? non hoc illa monenda loco est.
Cum dederit lacrimas animumque implererit segrum, 21
lUe dolor verbis emoderandus erit.

3. ostio] B hostio, 6. do- 15. ammonere] D amonere*

mus] om. P. 7. filisB] B fi- semper plus] B plw semper,

Uam. 8. oculis] D oculis et IS. dixit] AE dieit. 20* non

aur, 9. ore] om. D. 11. vero hoc illa monenda loco est] A

post modum] A^CE post mo- om. est; B nonkoc esi L Ula

dum vero; D vero primo do- m. j D nec K l* illii wi, est,

mum. 12. videns] audiens, 22. emoderandus] I amode^

13. quasi m. f.] om. A; B randus; BCEFG modefandus\

furiori. 14. autem] A vero. D immoderatus*

Ovid. De Be-
med, Amoria L.
I, T, 127 -SO.

CAP. II. DE OOKSOLATIONE.

3

CAPUT II.

De Consolatione.

1 Cum autem vir a fletu aliquantulum cessas-
set animumque aegrum implevisset, ccepit illnm
3 PRUDENTIA monere dicens :

Stulte cur insanis, quid te dolor ureret inanis? Pamphiius m

* ° Amore Paria.

6 Acquirit gemitus prsemia nuUa tuus. ^**!* ^ ^
Temperet ergo tuum modus et prudentia fletum ;

7 Terge tuas lacrimas; prospice quid facias.

Ut grayiter doleat, non pertinet ad sapientem, verso"' ^^^* ^ ^

9 Cum dolor ad dominum praemia nuUa ferat.

Filia tua, dante Domino, bene liberabitur;
11 nam etsimortua fuerit, non tamen te propter il-

Tam destruere debes. Ait enim Seneca: "Non ^eneo» ^
13 affligitur sapiens liberorum vel amicorum amis-

sione: eodem animo enim fert illorum mortem
15 quo suam expectat". "Malo enim, ut relinquas f^^^^^^ j^***-

dolorem quam ab illo relinquaris: et quam pri-
17 mum id facere desiste, quod, etiam si voles, diu

facere non poteris".
19 MELIBEUS respondit: Quis posset in tanto

dolore fletum et lacrimas cohibere, nam et Do-
21 minus noster, Jhesus Christus, de Lazaro Evang. sec jo-

ann. XI, 3S &

amico suo "infremuit spiritu et lacrimatus est". ^*'
23 At PRDDENTIA dixit: Temperatus fletus a

4. cur] CEHO quid. quid] diu] 0 noles diu; A* volue-

A quis\ CEFO cur, 7. pro- ria E quod etiam volens

spice] A aspice» 9. feratj 0 diw. 20. fletum] A^E fletus;

refet =i feret? 11. fueiit] AD D vel fletu. 21. noster] om.

foret. 12. debes] AG deberes. B. 23. At P. dixit] B ait P.

14» fert] D feret. 17. Toles, dieent,

* Biblia impressa Yenetiis 1475 per Francisciua deHail*
brun et Nicolaum de Frankfoidia. in fol.

1*

4

CAP. II. DE CONSOLATIONE.

tristi vel inter tristes non est proliibitus, immo 1
concessus secundum beatum Paulum, qui dixit

low.* ^it'i5."** Epistola ad Romanos : "Gaudere cum gauden- 3
tibus et flere cum flentibus'\ Et etiam Tul-

xuY**47^*'^"*' lius dixit: 'Troprium est animi bene constituti, 5
et laetari bonis rebus et dolere contrariis"; plo-
rare autem ac multas lacrimas fundere, pro- 7
hibitum est. Modus vero a Seneca inventus

L?n?§i.^^"*' est servandus, qui dixit: "Nec sicci sint oculi 9
tui, amisso amico, nec fluant: lacriniandum est,
et non plorandum". Ante vero quam amicum H
amittas, repara ipsum, si commode potes, nam

Seneca Epist^ . . .

Lxiii § 9. ut idem ait: **Sanctms est amicum reparare 13
quaiu flere". Ad hoc ergo ut prudenter vivas,
tristitiam liujus seculi ab animo tuo omnino re- Ifi

Eeclesiaticus, , • t i o • ^^tu-

XXX, 25. pellas, ait enim Jhesus Sirac: "Multos enim

occidit tristitia, nec est utiiitas in illa". Et alibi 17

xvii!'22r*'*'"^' idem dixit: "Animus gaudens floridam vitam

facit, spiritus vero tristis exsiccat ossa'\ Et 19

xx\\2o,^*^^^'^^' Salomon dixit: "Sicut tinea vestimento etver-

mis ligno , ita tristitia nocet hominis cordi" ; et 21

saiom^ pj-ower6. iteruni: "Non contristabit justum quidquid ei

acciderit , impii autem replebuntur iHalo", Et 23

lcTAn^^^' Seneca in Epistolis dixit: "Nihil est stultius

quam famam captare tristitise et lacrimas appro- 25

Lxxr§ 24^^***' bare" ; "nihil enira sapienti viro accidere potest,

quod eum contristet: stat rectus sub quolibet 27
pondere", sicut accidit in beato Job, qui cum
omnes filios suos omnemque substantiam suam 2&

1. vel] 0 et, 4. Et etiam] D desiccat, 20. vestimerito] 0

0 etenim. 6. et laetari] B om. vestito. 21. nocet hominis cj

et, 7. muU. lacr. funderej B D hominis noeet c; 0 viH

lacr. mult efpundere, 9» ser- n. c. 22. contristabit jastam]

yanduB] om. A^C. 10. tni] D coniristabitur jusius, 23. re-

om. BC. 11. Ante vero quam] plebuntur] D implehuntur.

J) antequam vero. 13. san- 27. rectus s. q. p.J AA^ s. q.

ct\VL8]BC saTicius] Mpiusania p, rectm, 28. sicutj D «c.

C08a\ 0 satim. 19. exsiccat] 29. suamj om. D.

CAP. II. DB CONSOLATIONE.

5

1 amisisset, insuper et multas in corpore suo tri-

bulationes sustineret, semper stetit rectus ac
3 semper Domino gratias agens dicebat: ^^Dominus Liber job, i, 21.

dedit, Dorainus abstulit; quod Domino placuit
5 factum est: sit nomen Domini benedictum'' "ex Ps<an.oxu, 2.

hoc nunc et usque in seculum". Non ergo de-
7 bemus nimis dolere de filiis vel aHis rebus amis-

sia, ex quo id quod accidit mutari non potest;
9 sed potius debemus gaudere de habitis , quam

dolere de amissis, unde quidam volens patrem de
11 morte filii consolari sic ait: Noli flere quod bo-

nnm filium amisisti, sed potius quod talem ha-

18 buisti, gaude. Et alibi idem Seneca ait: ''Nulla lfi]f^ n^^****'
res citius ad odium veriit quam dolor; recens

15 dolor libenter ad se consolationem inducit, inve-
teratus vero deridetur, nec immerito: aut enim

17 simulatus est aut stultus'\ Et certe tristitiam
hujus seculi a te ideo repellere debes, quia ve-

19 rum est, quod beatus Paulus in Epistola se- alcorfvn, lo
cunda ad Corinthios circa raedium dixit: **Se-

21 culi autem tristitia inortem operatur. Quae enim
secundum Deum est, poenitentiara in salutem sta-

28 bilem operatur'*; et ideo eam a te nuUo modo
repellas, sed potius die noctuque studeas habere,

25 quia postea "convertetur in gaudium'*, ut Do- ^«'^^^^««•g^®-
minus in Evangelio dixit. Unde Salomon ait: Ee^oesiastea yiu

27 '<Cor sapientium est ubi tristitia, et cor stultorum

1, et multas] B multas et. consolatorem-^ 0 conaolatorem

2. suatineret] B mhtineret. invenit] G om. sqq, usque ad

4. quod] BO sicut — ita fa- accidit, uty vulneribus p. 7,

etum. 7. nimis] C muUum. \, 3. inveteratus] D mmo-

de flliisj om. D. 12. potius] deratius, 16. vero] vom. D.

BCEFQ potius gaude quia (BE 18. hnjufi secuH] om. A^B;

quod). 11 gaude] D gaude. Et C hujusmundi ; E hujutmodi.

Ecclesiastes — Seneca — Six- 22. pcenitentiam] nonnuUi

tu8 — Augustinus . . , , hene codd. patientiam ; M. pazienza,

mori: interpolatio. 14. venit] 26, ait] D dicit. 27. est] om.

om. B. 16. consolationem] B BO, stultorum] B fatuorum.

6

CAP. II. DE CONSOLATIONE.

Eeci69ia»tesYih ^\^\ Isetitia". Et iterum: "Melius est ire ad 1
domum luctus quam ad domum convivii".

MELIBEUS respondit : Omnia qusBcanque 3
dixisti vera sunt atque utilia; verumtamen ani-
mus turbatus me tantum impellit quod, quid 5
facere debeam, ignoro.

At ILLA dixit: Convoca probatos ac fideles 7
amicos, agnatos quoque et cognatos, et ab eis
super prsedictis diligenter consilium postula, et 9
secundum illorum consilium te regas. Dixit enim

xixiifli*!^''' Salomon: Omnia cum consilio fac, et non te H
poenitebit.

Melibeus vero convocavit multitudinem ho- 13
minum copiosam, inter quos fuerunt medici de
cyrurgia et physici, senes quoque et juvenes, 15
vicini vero rtiulti, qui magis illum reverebantur
timore, quam diligerent amore, et etiam qui- 17
dam, qni de inimicis facti fuerant amici et qui
in ejus gratiam redierant, Multi etiam convene- 19
runt illuc assentatores sive adulatores et etiam
causidici sapientes. Quibus convocatis ille per 21
ordinem narrans omnia, quaecunque illi acciderant,
et ab ipsis consilium postulans, magnam voluntatem 23
de vindicta in continenti facienda demonstravit.

Tunc surrexit unus de medicis cyrurgi» de 25
consensu aliorura de arte sua et inter cetera

2. domumj 0 domus. con- 14. de] A in, 15. cyrurgia] A

vivii] D eonvwL 5. turbatus] cirugia ; BO eyrugia ; D eyrO'

om. D, tantum] C tamen, gia. physici] Epfti[sic]a; A^

6. quid'] J) quidquid. 7. ILLA] mediei et cyrugici et phisiei\

D illa Prudeniia. 8. et cogn.j D philosophi. 20. iUuc] AD"

BC simul atque cogm. ; E si- illic. assent.j D aseent. sive]

mulet. 12. te poen.J B pcen. A seu, 21. Qulbas] D Omni-

te. 13. hominum] D gentium. bus.

* EccUsiasticus XXXII, 24: sine consUio nihil

faeias, et post factnm non pcBnitebis".

CAP. 11. CONSQLATIOKE.

7

1 dixit: Officiam est medicorum atque ad illos

semper spectat, omnibus prodesse ac nulli no-
3 cere. Plerumque enim accidit, ut, vulneribus in

rixa utrinque factis, medici de arte sua utrique
5 parti consulant ac utrisque sollicite medelam ad-

hibeant. Et ideo non expedit eis de guerra vel
7 vindicta consulere, nec inter aliquos partem ca-

pere, quare de vindicta facienda minime tibi
9 consulimus. Filiam vero tuam, inspectis dili-

genter illius vulneribus, sollicite ac provide, die
11 noctuque procurabimus, et, dante Domino , licet

gravissime sit vulnerata, ad bonam plenamque
13 sanitatera perducemus.

Post illum vero unus de medicis physic» de
15 consilio et voluntate aliorum consuluit quasi si-

milia. Et post multa verba suum auxilium at-
17 que consilium circa medicinae artem pro filia sua

illi, pro se et aliis, repromisit. Circa vero guer-
19 ram atque vindictam sic ait: Dicimus quia, sicut

per physicam contraria contrariis curantur, ita et
21 in guerra atque vindicta et in aliis rebus con-

traria contrariis curari consueverunt.
23 Vicini vero et inimici quondam, qui modo

in gratiam redierant, adulatores quoque sive as-
25 sentatores, omnes quasi lacrimantes et dolorem

in facie de eo quod acciderat ostendentes, de
27 vindicta in continenti facienda et guerra viriliter

peragenda consuluerunt, multum commendantes
29 dominum Melibeum ejusque potentiam atque

divitias, numerando etiam multitudinem agnato-

3. accidit] cessat hiatus co- orn. B. 18. repromisit] D pro-

dids G. 4. utrinque] D utri- misit, 19. sic] om. B. 20. et]

gu€. 8. tibS] om. C. 9. dili- om. D. 23. quondam] om. B.

genter] om. 0. 10. iUias] GE modo] D ntmc. 24. quoque]

iUU, die n. p., et] om. B. C omnea quoque, 25. omiies]A

13. perducemus] C perduca- omneaquc. 29. ejusque] C at-

mus; E reducemus. 15. con- que ejus, 30. agnatorum] C

suluit] 0 consulit. 16. verba] agnatorum irnu^er.

CAP. II. DB CONSOLATIONB.

rum ejus et cognatorum, affinium quoque et ami- 1
corum, adversariorum insuper ejus potentiam vi-
lipendendo eorumque divitias verbis annihilando. 3

Deinde unus de sapientibus causidicis de
voluntate aliorum surrexit, et inter cetera dixit: 5
Negotium istud arduum est, ratione injurise et
maleficii noviter commissi, et quia multa graviora 7
in futurum hac occasione possent contingere.
Arduum etiam est ratione vicinitatis et divitia- &
rum ac potentiae utriusque partis et etiam multis
aliis rationibus, quae de facili non possent exco- H
gitari, nec conveniens esset hic numerari, Quare,
cum sollicite sit procedendum, consulimus tibi, 13
quatenus * personam tuam ita custodias, quod
neque dolus neque astutise desint tibi ad caven- 15
dum. Insuper etiam domum tuam diligenter mu-
nias. De facto autem vindictse atque guerrse fa- 17
ciendae dubium maximum videmus, quare, quid
melius sit, adbuc judicare non possumus, unde 19
spatium deliberandi causa postulamus; non enim
?tarlmhA, eJ' suWto vel celeritcr est judicandum, "omnia enim 21
Pubiu. syrus subita probantur incauta", et "in judicando cri-
frTp-ft* ^*^^**** Ki^^osa est celeritas", et "ad poenitendum pro- 23

\. et Aui.^D atqueam. 2. ejus arum. 10. ac] B et, etiam]

pot.] B eommimpot 3. eo- om. D. 14. quatenus] om. E;

rumque] G eorum quoque, OD quatinus ; A quatenua cum.

verbis] om. G. 4. Deinde] A personam tuam] om. E. ita]

dtmum^D denique. sapienti. E ita te. 15. astutise] B an-

bus] BD $apientioHbus. 6. et] gustift. 18. maximum] D

B atque, 8. possent] B pos- maxime. 19. unde] D verum,

sunt, 9. divitiarum] G dici- 21. celeriter] B velocitcf,

* Quatenus pro ut v. Forcellinij Lexicon Totiua Lati'
nitatist Sex. Jul. Frontinus De AqucEductihus 7; Ulpian.
Digest. IV, 2, 14; Paul. Digest. XIX, 2, 55. — In Decre-
talihus Oregorii IX formula mandamus, quatenus persape
occurrit. ** PatrologicB Cursus Completus, Accurante J.
P. Migne. Paris. 1848. T. LXIX, f W. Woelfflin:
Publilii Syri Sententia. Rec. Eduardus Woelfflin. Ac-

OAP. ir, DE CONSOLATIONE.

9

1 peratquicito judicat", quare dici consuevit: Opti-

mum judicem existimo, qui cito intelligit et tarde
Sjudicat; nam licet mora omnis odio sit, non ta-

men in judicando mora competens est reprobanda;
5 scriptum est enim: "Mora omnis odio est, sed |jj^^"*^jfy'^*

facit sapientem", qnare, si suj>er prsedictis deli-
7 berare volumus, non est mirandum. "Deliberare smti^^w!

enim utilia mora est tutissima"; dici enim vulgo
9 consuevit: Melior est judex lentus, quam ad ju-

dicandura properans, nam et ipse Deus, cum su- fnn/viuj^^s sq*
11 per muliere in adulterio deprehensa judicare vellet,

scribendo in terra bis deliberavit. Nos autem
13 post deliberationem, dante Domino, super prae-

dictis tibi utiliter consuleams»
15 Juvenes vero confisi de fortitudine ac viri-

bus suis et etiam de multitudine illorum, qui vi-
17 debantur amici, post multas laudes domini Me-

libei ac divitiarum et parentelae illius et poten-
19 tiee, consuluerunt vindictam in continenti facien-

dani et guerram potenti manu pertractandam, ad-
21 versariorum potentiam et divitias pro nihilo re-

putantes, reprehenderfdo etiam sapientes de in-
23 ducia et deliberatione postulata, allegando etiam

quod, sicut ferrum igne calefactum et candida-
25 tum semper melius quam frigidum laboratur, ita

et injuria recens in continenti semper melius quam

3. odio sit] D odiosa est. preedictisj om. BCE. 21. pro

reprobanda] 'mjoroifcmdfl. uihilo] 0 nullo; D parvulo.

6. saplentem] codd. ; 0 sapi- reputantes] AA'E reputando.

entiam. deliberarej A delihe- 22. reprehendendo] A repre-

rari. 7. volumus] D velimus, hendentes. de inducia] BCE

8, utilia] C uiilius. 9. quamj FGHJKL; AA* de induciis;

B quam judex. 10. et ipse D et judicia. 23. delibera-

Deus cum] D cum ipse Deus. tioriej D deliberationem-y L

12. deliberavitj sequitur inter- liberatione. postulata] A po-

polatio in codice A^, 13. super stulatis.

cedit incerti auctoris Liher qui vulgo dicitur de Morihus [Mar-
tini Dumiens.J. LipsiaB 1869.

10

CAP. II. DE CONSOLATIONE.

ex intervallo vindicatar. Tanc vero quasi omnes 1
cum magno strepitu clamaverunt: Sic, sic,
fiat, fiat. 3

Tunc denique unus de senioribus indicens
manu silentium de consensu et voluntate aliorum 5
senium dixit: Multi clamant sicj siCy qui vim
veyborum nesciunt et quod dicunt penitus igno- 7
rant. Yindicta certe et guerra, quse oritur ex
e^, tam largam habent introitum, lit initium ejus 9
cbilibet pateat, finis vero illius cum magna diffi-
Gultate et vix aut nunquam reperitur. Multi in 11
principio guerraB nondum nati sunt, qui ante finem
illius cum multo labore ac multis garumpnis aut 15
senescunt aut niiserabiliter propter guerram vi-
tam finiunt. Qaare non est subito nec festinanter 17
procedendura; sed cum diligenti provisione et
praeparatione ac deliberatione maxima soUicita- 19
qae cura omnia sant peragenda. Gumqae vellet
dictum suum rationibus comprobare, fere omnes 21
contra illum insultare coeperunt dictumque suum
frequenter interrumpere dicentes , ut verba sua 23

xxxilTe*"*' ^^"^ festinatione finiret, dictumque fuit illi: *'Ubi

non est auditus, non efi^undas sermonem, et im- 25
portune noli extolli in sapientia tua", importuna
est enim narratio tua, quia tibi non praebetur 27
audituS; et est quasi musica in luctu; ait enim

Ecciesiastieus, Jhesus Sirac: "Musica in luctu importuna nar- 29
ratio". Cum autem senior vidisset, sibi dene-
gari audientiam, et cognosceret, quia invito audi- 31
tori nemo bene refert, dixit illis: Inconsulta te-
meritas nescit expectare consilium, et iterum:33

2. sic — fiat] D aic, sicftat; 6. senium] A^CF^enum. 9. ut]

E ac sic fiat, fiat; F sic et Cait. 11. in]om. B. 27. quia]

sic; G sitf sit; H sie, sie; D quando. 30. senior] D ae-

A om. Tunc vero quasi — nex. 31. quia] D jwod. 32. re-

He fiat. 4. denique] B vero. feit] D resiatit

GAP. II. DE GONSOLATIONE.

11

1 "Consiliam quippe mutare detractat improvidus'' ;

nunc certe cognosco verum, quod dici consuevit:
3 "Semper consilium tunc deest, quando inaxime ^^^^^^^^^

opus esf, et ita quasi confusus senior resedit.
5 Sed et multi ad aures Melibei aliter con-

sulebant secreto, quam palam dicere vellent,
7 immo palam aliud monstrabant.

Tunc vero exsurgens Melib eus, facta inter
9 eos more solito partita, cognovit, viginti partes

illorum esse de partita vindictae in continenti fa-
11 ciendae atque guerrae viriliter pertractandae, unde

consilium illorum laudavit, insuper et firmavit.

13 Curaque Melibeus ad vindictam properaret,
domina PRUDENTIA, uxor ejus occurrens ei, prius

15 cognitis, quae ordinata fuerant atque per consl-
lium jam dictum stabilita, dixit illi:

17 Ne properes oro, spatium pro munere posco. ovid. De Re-

med> Amoris, L,

Nam Petrus Alfunsus dixit: **Ne pro- petraa^ikifonsi
19 peres ulli reddere mutuum boni vel mali, quia ^K^^xxvf^S.*
diutius expectabit te amicus, et diutius timebit

]. matare] OEH mutari', hant 9. partes] A procerea\

A»D imitan; BFQ immitari; om. A*. 10. de partita] A

A cons. quippe nescit meditari deputatos» faciendae] D faei"

impr. 3. maxime] om. B. enda. 13. vindictam] D vin-

4. resedit] D recedit 5. ad dictam faciendam. 14. ei] D

aures Melibel aliter] B aw- illi. 16. illi] om. D; A^

daces aliter Meliheo. consu- 17. Ne] A T<jni«m ne ; L non

lebant] om. C. 6. secreto] 18. Alfunsus] A'^ Alphunsiu,

om. BD. palam] B pallam. Ne] B non. 19. uUl] BG ilH,

dicere vellerit] A dieerent. 20. expectabit] B spectahit,
7. monstrabant] D demon$tra'

* Petr. Alfons. Dise. Ger, herausgegeben von Fr. WUh.
Val. Schmidt. Berlin 1827. fn 4to. XXV, 15, p. 71; "Ari-
8 1 0 1 el e s in epistola sua castigavit Alexandrum regem ita
dicens .... Ne properes ulli* cett.

12

CAP. III. DE IMPROPERIO MULIERITM.

paim. XXXVI, te inimicus". Igitur "desine ab ira et derelinque 1
furorem: noli semulari ut maligneris". Domine
mi, nonne vis etiam meum consilium habere. 3

CAPUT III.

De Improperio Mulierum.

QUl respondens ait: Tuo consilio uti minime
proposui multis rationibus^ Primo, quia pro 5
stulto ab omnibus reputarer, si pro tuo consilio
vel sensu mutarem quod. est a tanta multitudine 7
hominum stabilitum. Secunda ratione, quia
mulieres malae sunt, nullaque bona reperitur, 9

Eedesiastea vij, Salomone testante, qui dixit: "Virura de mille

unum reperi, mulierem ex omnibus non inveni". 11
Tertia ratione, quia si tuo sensu ac consilio
me regerem, jara viderer tibi super rae dare pri- 13
matum, et ita per hoc facerem te mihi contra-
riam, et potestatem tibi super me darem, quod 15
esse minime debet; ait enim Jhesus Sirac:

Ecciesiastiffug "Mulicr, si Drimatum habeat, contraria est viro 17

XXV, 30. :» r ?

BeaieaiasHeua suo" : ct Salomon dixit : "Audite populi et

XXXIII, 19-80. ' 1 .

omnes gentes et rectores ecclesiae : nho et mu- 19

lieri et fratri et amico ne dederis potestatem

iseeiesiaaiieua super te in vita tua" i "melius est enim, ut filii 21
XXXm, 22. 5 . . . . .

tui m te respiciant, quam te respicere in manus

filiorum tuorum". Quarta vero ratione, quia, 23

si uterer consilio tuo, quandoque oporteret, ut

1. derelinque] D delinque ., Virumbonum. 12. Terda ra-

CF derelinquere i H relin- tione] A Tertio. 13. viderer]

quere. 3. mi] B mel a: Me^ A' videretur; E videtur; D

libee, nonne] D num. 5. pri- viderem. tibi] om. 0. 17. ha-

mo] D prima. 6. omnibus] beat] D habet. 22. te respi-

C hominibus. 7. tantaj B cere] C quamsi tureapieere[8].

tam magna, 8. Secunda ra- manus] GH manibua; D mo-

tione] A aecundo. 9. nuUa- nus eorum scilicet. 23. Quarta

que] C nuUa, 10. testante] vero ratione] A Tertio. quia]

D hoc testante. Viram] A D quod.

CAP. ly. DE EXGUSATIONE HULIEBUK. 13

1 secretum haberetur , donec illud patefieri foret
necessarium, quod a te fieri non valeret; scri-
3 ptum est enim: **Garrulitas mulierum id solum m. a. seneca,

• i 1 . . 1 . Controv. II, IS,

novit ceiare, quod nescit . Ciuinta denique ra- 12. (porttas La-
5 tione propter philosophi verbum, qui dixit: "Malo Puiiii. syrus
m consilio lemmaB vmcunt viros .

CAPUT IV.
De Excusatione Mnliernm.

7 Tunc vero domina PRUDENTIA, patienter et

benigne auditis et cognitis, quse a viro suo fue-
9 rant dicta, implorata prius respondendi licentia,

dixit ei: Primse rationi, quam pro te allegasti,
11 potest responderi, quia "non est stultum cum sen^^a i>« ^e^

re mutare consilium" ; nara etiamsi praedicta fa- § i.*
13 cere promisisses, non tamen dicereris mentiri,

si justa de causa eamutares; scrii^tum est enini:
15 Sapiens non mentitur, cum suum propositum mutat

in raelius; nec obstat quod dicis, tuum consilium
17 a multitudine hominum fore stabililitum ; veritas

enim rerura atque utilitas seraper a paucis sa-
19 pientibus melius invenitur, quam per multitudi-

nem claraosam discutiatur; ^'raultitudo enim one- AutkenUcarum

' GoHatio II.TU.

21 rosa nihil habet honesti'\ » (Noveuak)**

1. illud] 0 iUuc. foret] C tiri, bi — ea mutaresj om. C.

forie. 2. valeret] A vakt; C 15. mutat] AA^F commutat.

valeat, 3. Oarrulitas] B ga- 16. melius] sequitur interpo-

nOa» 5.Malo] AJtfa2«. 7.vero] latio in codice A^ 20. dis-

om. D. n . quia] A' quod, cutiatur] G ducutiantur. one-

cum re mutare] A^ te mutare. rosa] BOEFGH honerosa ; 0

12. consilium] B hic ut fere numerosa. 21. Iionesti] A'

semper eonscilium. 13. di- honestif ut in authentica de

cereris] A^ C dieeri$. men- referendariis.

* Seneca: '^Non est turpe cum re mutare consilium".
** CorpU8 Juris Civilis. Lugduni J693. in- 4to,

14 OAP. IV. DE EXCUSATIONE MULIERUM.

Secundds autem rationi^ qua dixisti onines 1
mulieres tam malas esse, quod nulla bona repe-
ritur,- respondeo quod, salva reverentia tua, non 3
deberes ita generaliter despicere mulieres ac ea-
rum imprudentiam reprobare , nam qui oranes 5

Ss^^^lwSa despicit, omnibus displicet; et etiam Seneca, De
Formula Honestae Vitse 5 dixit: ^'Nallius impru- 7

Im CA^Ifu^^^' ^^^^^^^ despicias; rari sermonis ipse, sed lo-
quentium patiens auditor ; severus non ssbvus, 9
hilares neque aspernans; sapientise cupidus et
docilis ; quee scieris sine arrogantia postulanti 11
imperties; q\xm nescieris sine occultatione igno-
rantiae tibi benigne postula impertiri". Infinitse 13
namque mulieres bonaB sunt, quod potest di-
vina ratione probari ; nam si nulla bona mulier 15
inveniretur, Jhesus Christus in muliere venire
dedignatus fuisset, et carnem humanam de vir- 17
gine non sumpsisset; nam et inultas sanctas et
bonas mulieres esse, nemo est qui ignoret. Et 19
etiam Dorainus noster, Jhesus Christus, propter
bonitatem mulierum, post resurrectionem suam 21
prius dignatus est se manifestare mulieribus quam
viris, quia prius se ostendit Mariee Magdalenae 23
quam apostolis. Nec obstat quod dixit Salo-

EeeU8iasteaYUt mon: "MuHerem ex omnibus non inveni", quia 25

1. qua] BE quam; D quia. perties] BK impertieris; L

2. malas esse] D malcB sunt. imperties alia manu impef'

bona] om. B. 3. quod] om. tieris. sine] B fci^ 13. im-

0. tua] om. D. 4. deberesj pertiri] E impartiri. 14. nam-

B debes, 5. leprobare] C im- ^viejh quoque namque, 17.de-

pfohare, 9. auditor] MO. se- dignatus] B dignaius alia ma-

veius] A serus, nou ssevus] nu non; 0 non dignatus; E

A non severus] 0 ae servus] dignatus non. 18. et multas]

E ae smvus; A^BFGUKL ac A om. et\ D et bonas et mul-

serus; D ac severus. 10. M- tas et sanetas. 19. ignoret]

lares] codd. hilaris, asper- E ignorat. 21. resurrectio-

nans] A^ ; BCEFGHKLM as- nem] C refeetionem, 25. Mu-

perans ; A exasperans, 1 1 . do- lierem] A Mul. bonam. inveni]

cilis] BCF docibilis. 12. im- D inveni bonam.

CAP. IV, DB EXCUSATIONE MULIERUM.

15

1 licet ille non inveneritj alii multi mulieres bonas
invenerunt, vel forte Salomon intellexit de mu-
3 lieribus in sumraa bonitate constitutis, de quibus
nulla reperitur. Nemo enim est undique per-
5 fectus neque perfecte bonus, nisi solus Deus, ut f yJJ^J* "g* ^"'^'

ipsemet in Evangelio dixit,
7 Tertiam vero rationem, in qua dixisti,
quod, si meo consilio vel sensu te regeres, vi-
9 dereris mihi concedere primatum, et potestatem
super te mihi dare, puto frivolam, immo nullam;
11 nam si omnibus, cum quibus consilium habemus,
primatum ac dominium super nos concederemus,
13 nullus vellet ab alio consilium habere; liberum
enim arbitrium habemus, consilium nobis datum
15 omittere vel servare,

Quartam vero rationem, ubidixisti: "Grar- senoca,
17 rulitas mulierum id solum novit celare, quod ne- ia^^(PortiusLa-

scit'*, similiter puto nullam , nec hic locum ha-
19 bere, nam illud inteJligitur de pessimis mulieri-
bus garrulis et loquacibus, de quibus dici con-
21 suevit: Tria sunt, quae expellunt hominem de
domo, sciiicet furaus et stillicidium etmalauxor;
23 de quibus etiam Salomon dixit: "Melius est |*[om. Prowrft.

habitare in terra deserta, quam cum muliere
25 rixosa et iracunda". Me autem non invenisti
talem, imrao frequenter expertus es raeum se*cre-
27 tissimum silentium atque meam taciturnitatem.

Quod autera quinto loco dixisti, videlicet:
29 "Malo in consilio feminae vincunt viros", hic lo- smuzifrm

1. invenerit] C invenerat. D uxor , juxta illud'. Sunt

6. dixit] sequitur interpolatio tria dampna domus: ymbeTf

in cod. A^. 8. videreris] BD mala feminaj fumus, 26. es]

videretur te. 10. immo] C G est. meum] D mecum; £

sermo; A om. frivolamf im- in me. secretissimum] H sar

mo. 15. omittere] D obmit- crati$8imum\ I frequentisai-

tere, 16. Quartam vero ra- mum. 28. quinto] D in quinto,

tionem] C Quarta vero ra- 29. Malo] AD Male. vincunt]

iionc. ubi] A in jua. 22. uxor] D vineant. viros] H hominea.

16

CAP, V. DE LATOE MULIERUM.

cum habere Don potest, quia malum consilium 1
facere non vis; nam etsi malum consilium facere
velles, et mulieres in hoc malo consilio te vin- 3
cerent consulendo tibi in bonum, non essent vi-
tuperandae, sed potius laudandae. Ait enim be- 5

«ow*xii*2i"^ atus Paulus in Epistola ad Romanos: "Noli
vinci a malo, sed vince in bono malum". Si 7
autem diceres, quod mulieres male consulerent
viris volentibus capere bonum consilium, et in 9
hoc vincerent: hoc imputandum esset viris qui
domini sunt consilii, et possunt reprobare malum U
consilium et eligere bonum; ait enimidem Pau-
lus in Epistola prima ad Thessalonicenses in 13

PauL^P»««.iad iine: "Omnia probate: quod bonam est tenete".

Vel dicas, illud locum habere, quando pravse mu- 16
lieres et pessimae consulunt stultis viris. Hic
autem non est sic, 17

CAPUT V.
De Laude Mnliemni.

Hijs ad excusationera mulierura auditis, au-
dias et intelligas quinque alias rationes, quibus 19
probari potest, mulieres esse bonas et maxime
benignas conjuges, earumque consilium esse au- 21
diendum et, si bonum est, servandum. Primo,
quia vulgo dici consuevit : Consilium feminile aut 23

2. etsi] D etiamsi. 3. mu- salonieenses 15. illud] D id,

lieres] G muUer. te viucerent] 17. est] om. B. sic] om. A^CE.

A devincerent \ E te in h. m. 18. Hijs] A iZinc. excusa-

c. V.; G te vincere, 4. essent tionem] A executionem, au-

vituperandee] DF esset vitu- ditis] om. A. 22. Primo] E

perandum, 5. sed] CE im- Fnmo enim; BFGI Prima.

mo, laudanda] DF taudan" 23. quia] om. 0. feminile]

dum. 9. viris] om, 0. 12. idem] A feminarum; F femine alia

D heatus. 13. Thessalonicen- manu feminiU] A^OEG fe-

ses] B Thesolanicenses ; D Tea- mine.

CAF. V. DE LAUDE UnLIfiRUM.

17

1 nimis carum aut nimis vile. Nimis carum intel-
ligo: id est carissimum^ ut non notetur per hoc
3 superfluitas, sicut de amicis Dei dicitur: ^'Nimis David. ps<am.

CXXXVIII 17

honorati sunt amici tui, Deus". Et certe, licet (ai.oxxxix)*
5 enim multae mulieres pessimse sint, quarum con-

silinm est vile, tamen in multis invenitur opti-
7 mum consilium. Jacob enim per bonum consi-

lium matris su« Rebeccse adeptus est patris
9 sui Ysaac benedictionem et super fratribus suis

dominatum. Similiter et Judith per bonum suum
11 consiliuni liberavit civitatem, in qua moraba-

tur, de manibus Holofernis, qui illara obsidendo
13 destruere volebat, Similiter et Abigail per

suum bonura consiliura virum suum Nabal ab ira
15 David regis liberavit, qui eum interficere volebat.

Similimodo et Hester Judseos per suum bonum
17 consilium simul cum Mardochseo, in regno As-

sueri regis, sublimavit. Et ita de infinitis bonis
19 ipulieribus earumque consiliis infinita possent re-

periri exempla.
21 Secunda vero ratio, quare consilium bo-

narum mulierura est audiendum et, si bonum
23 fuerit, servandum, comprobatur propter primum

nomen a Deo mulieribus appositum; nam cum

26 Deus feeisset hominem, dixit: "Faciamus ei ad- is.
jutorium", et sic extracta costa de corpore illius

27 fecit Evam, et ita vocavit eam adJiUorium^ quia

2. id est] B hoe. utj D ha\]V NehaL 16. SimiUmodo]

et 4. honoratij 0 honorifi" A similiter, Hester] B Ester,

eati. certe] E cetera. 6. vile] 17. A8Sueri]B A^BMcrii. 18.de]

D inutile, 9. sui] om. B. B in. 19. posseiit] A possunt.

10. et] om. B. 12. Holofer- 21. latio] B ratio est; C ra-

nis] B Olofemis \ ACGHI Ho^ tione. 25. adjutorium] B ad-

loferni; I) Oloferni. 13. Abi- jutorium quia homines adju^

gail] AE Abygail; C Ambi- vare iUiaque consulere,
gail; J> AbagaUh. 14. Na-

* In editione supra, p. 3, laudata: Psalm. CLVIII.

AltMrUn. Ltb. Ooniol. 2

18

CAP. V. DE LAUDE MULIBRUM.

homiiies adjavare illisque consulere debent. Et 1
bene^ possunt vocari mulieres adjutorium et sic
per consequentiam consilium, nam sine auxilio 3
et consilio mulierum raundus durare non valeret.
Et certe malum auxilium Deus homini dedisset, 5
si ab eis consilium petere minime deberet, cum
vix unum sine altero esse possit. 7

Tertia vero ratio ad hoc inducitur, quia
mulier melior est auro et lapide pretioso et etiam 9
ipso sensu, et ejus sensus acutior est et alios
exsuperat, quare per versus dici consuevit: 11
Quid melius auro? Jaspis. Quid jaspide? Sensus,
Quid sensu? Mulier. Quid muliere? Nihil. * 13
Quartam vero rationem ad hoc inducit Se-
neca, conimendans super omnia benignas con- 15
^rfSiajTm^i* j^g^s ; ait enim : "Sicut nihil est superius be-
0. 27. ** nigna conjuge, ita nihil est crudelius infesta mu- 17
liere. Quanto enim sapiens vitam suam pro viri
salute opponit;, tanto nialigna ad mariti mortem 19
etiam vitam suam reputat".

3. coiisequentiam] A con- sensu quid. 15. benignas] A

sequens, consilium] om. D-^ bonas mulieres ct henignas,

C om. et sic — ' consilium, 10. superius] A s, et beni-

7. tinumj D unus. esse] D gnius bona et. 18—19, sapl-

vivere. possit] A non poUst; ens — opponit] 0 sapiens pro

E poterit'^ sequitar interpola- viri sui salute suam obponit

tio in codice A^. 8. ad hoc] animam pigneri^ 19. tanto

om. B. 10. acutior]BD accutior. maligna] A tanta malignitate.

11. e:s:superat] D exuperat, ad mariti mortem] I pro m.

12. melius auro] D auro me- morte. 20. reputat] A repli-
liw, 13. Qaid sensa] GIL eat; 0 reputat nihili.

* Ebrardi Bituniensis Graeismus cam comm. Vincentli
MetuUni, s. 1. et a., f. C X verso:

Quid inelius auro? Jaspis. Quid jaspide? Sensus.
Quid sensu? Ratio. Quid ratione? Deus.
Fol. N II recto: modus vel Deus. ** In WaUeri Burleii
Libello de Vita et Moribus Philosophorum et Poetarum. (s.
I. et a. Gap. XXX, fol. d /, verso) hsec sententia inter 5o-
eratis dicta recepta est,

OAP. V. DE LAUDE MULIERUM.

19

1

3

Uxoris linguam, si frugi est, ferre memejQto.

Petras Alfonsi

"Scias itaque, in bona muliere bonam soci- Disdpma cu»-,

, . XV 11.

5 etatem esse", unde dici consuevit: ^^Bona mu- iwd. xv, 12.

lier tidelis custos est et bonadomus"; nam bona
7 muHer bene faciendo et viro bene parendo in
tantum illura allicit, ut non solum illi consulere
9 valeat, sed etiam illi imperare videatur; quare a

sapientibus dici consnevit : "Casta matrona pa- pabm. Syrus
11 rendo viro imperat", et: *'Qui docte servit, par- idem ^lin/^W.

tem dominatus tenet". Si ergo prudenter etcum
13 consilio te regere volueris, filiam tuam, dante
Domino , ad plenam sanitatem perducara, et te
15 de hoc facto cum honore faciam exire.

Tunc MELIBEUS hoc audiens, exhilarata ali-
17 quantulum facie, dixit : '^Favus melliSj verba com- ^um.^proverb.

posita: dulcedo aniraa^ et sanitas ossium". Per
19 tua namque bona et dulcia verba ac per experi-
entiam prfecedentem cognovi te prudentera et fi-
21 delem mihi atque discretam; ideoque, mutato
proposito meo, prudenter et cum consilio tuo me
23 regere desidero.

At IIXA dixit: Si prudenter vis vivere, te
25 prudentiam oportet habere.

MELIBEUS respondit: Bene habeo pruden-
27 tiam, ex quo habeo te ipsam, qusB hoc nomine
vocaris.

8. allicit I A afficit. 9, illi | gnovi te prudentem] om. D.
D illum. 11. Qui] EG Qu(t. fldelem] D facilem. 21. at-
12 dominatus] C dwatem, c[ue discretam] om. E. mu-
1 3. regere] D ^crcre. 16. exhi- tato] D permutato; G m«-
larata] BCE eirplorofrt. 17. Fa- tabo, 23. regere] D gerere,
vus] G Panis. 19. experien- 24. At] C EL 26. respondit]
tiam] D experiendum\ F «aj- BOE vero reapondit
perientia prcBcedente, 20. co-

2*

20 C. VI. DE PRUBENTIA. C. VII. SPEClBS PRUD.

At ILLA dixit : Non ego sum prudentia, sed 1
suni prudentisB verba.

QUI respondens dixit: Indica ergo mihi, quid 3
sit prudentia et qualis sit (VI), quot et quas sint
species prudentiae {VII), quid sit efFectus pru- 5
dentiae (VIH), et quomodo prudentia acquira-
tur (IX). 7

CAPUT VI.
De Prudentia.

oicero De in- ILLA vero dixit ei: "Prudentia est rerum

vmU 11,68, 160. , _ .

bonarum et malarura utrarumque discretio cum 9
electione boni et fuga mali. Et certe prudentia
expedita est et infatigabilis , et superat cuncta. 11
Cftssiod/p'ariar. enim Casslodorus: "Superavit cuncta in-

fatigabilis et expedita prudentia''. 13

CAPUT VII.

Qnot Et QusB Sint Species PrndentiaB.

Species autem prudentise sunt sex, scilicet:
Ratio, Intellectus, Providentia, Circuraspectio, 15
Cautio, Docilitas.
seueca Epist. '*Ratio ost arbitra bonorum et malorum'\ 17

LXVI § 33 &

§ 86. "Seqmtur autem ratio naturam. Quid est ergo

ratio? Naturae imitatio". Diffinitur etiam sic: 19
Batio est vis discretiva boni et raali, liciti et

2. sum] om. A; G sine. A; DE utraque] 0 neutra-

veiba] C umhra. 3. respon- nimque. 14, autem] om. D.

dens dixit] A respondit, 4. quot] 17. arbitra] ABD arhitraria ;

om.O; AX^Eeiquot, 5. quid] C arhitratio; E arbiier, 18—

A*FI quiSj AGH om. quid 8it 19. Sequitur — Imitatio] om.

eff, prud. 6. acquiratur] D C} E Quid enim aliud est

acquiritur, 8. vero] om. A; ratio niai naturoi imitatio.

A^ Atilla. 9. utrarumque] ora. 20. discretiva] D distinctiva.

CAP VIII DE EFPBCTU PRUDENTI^. 21

1 illicitij honesti et inhonesti cum electione boni
et faga niali; inde etiani dicitur ratiocinatio, id
3 est rationis inquisitio.

Intellectus est speculatio veri.
5 Providentia est prflBsens notio futurorum cf.Guait.ab in.

»^ sttiis jforahum

pertractans eventum. ism^c^^iy-
7 Circumspectio est contrariorum vitiorum Y}i\^'

* sqq.*

cautela.

9 C a u ti 0 est discernere a virtutibus vitia

speciem virtutum praBferentia.
11 Docilitas est virtus docendi imperitos.

CAPUT VIII.

De Effectu Prudentise.

Effectus autem sive utiiitas prudentiae est
13 beatitudo ; nam qui prudens est beatus est , et

ad beatam vitam sola sufficit prudentia. Ait
15 enim Seneca in Epistolis: **Ciui prudens est ^xxxv f 2"'

temperans est; qui temperans est et constans
17 est; qui constans est et iinperturbatus est; qui

iraperturbatus est sine tristitia est; qui sine tri-
19 stitia est beatus est: ergo prudens beatus est,

et prudentia ad beataiii vitain satis est". Qui
"21 ergo habet prudentiam, has habet utilitates, quia

beatus est et prudens et constans et temperans
28 et imperturbatas et sine tristitia, et habet etiam

2. inde etiamj D unde et- rans] Blll temperatus. 17. et

iam; C ratio autem. 4. veri] imperturbatus] B om. e*. 18 —

om. C. 5. notio] B nolitio. 19. qui sine — beatus est]

7 — 9. est contrariorum — Gau- om. D. 10. beatus estj om.

tio] om. B. i). virtutibus] B E. 20 — 23. et prudentia —

veritatibuB. 14. beatamj C et sine tristitiaj om. A. 22. et

heatum. solaj om. K; C 90- prudensj C om. et, tempe-

lam, sufficit t E pertinet. pru- raiisj B temperatua. 23. im-

dentiaj om. C. 16. tempe- perturbatusj om. I>.

* Bruneito Latinos Levnet og Skrifter af Thor Sundby.
Kjebenhavn 1860, Appendix.

22 CAP. IX. QUOMODO ACQUIRATUR PRUDENTIA.

omnes utilitates, quse proveniunt ex speciebus 1
prudentiae, et multas alias, quas non oportet hic
enumerari. 3

CAPUT IX.
Qnomodo Acquiratur Prndentia.

Acquiritur quippe prudentia et sapientia
omnisque scientia doctrina bona et a bono do- 5
ctore tradita et perseveranti studio.

A hono doctore tradiki ideo dixi, quia bonos
doctores medicosque, artifices quoque et magi-
stros ac operarios, et in qualibet arte vel pro- ^
fessione peritiores semper eligere debes, eoram-
que consilium et auxilium, si opus fuerit, postu-
lare. Nam sicut bonus doctor per bonam doctri-
nam prsestabit gratiam , ita malus per malam 13
doctrinam ducet in errorem ac destruet illam; et
sicut bonus medicus curabiles infirmitates cito
sanat, ita malus curabiles infirmitates incurabiles
facit et per imperitiam suam post multos labores 17
et multas expensas multos necat.. Sic etiara
mali magistri, artifices et operarii multa bona 19
opera post multos labores multasque expensas
devastant ac imperite destruunt, quare de prae- 21
dictis bonum mercatum non poteris habere; immo
sanctius esset, illis, ut ab opere suo cessarent, 23
bene solvere, quam eorum operam gratis et sine
pretio habere. 25

1, quae proveniunt] G quce tiam] BD imperitia, 18. et

provenerunt ; E alias quce pro- multas expensas] om. A^BCDE.

venerunt, 3. enumerari] AA^D multos necatj BD om. mwi-

numerari,^ — 7. et perseveranti tos, 23. mercatum] B mc?*-

— tradUa\ om. D. 7. quia] chatum, 24. sanctius] codd.

D quod, 15. infirmitates] B (o: satius); M piil santa

infirmos. 16. malus] R ma- coaa. Cf. supra p. 4 v. 13.
lus etiam. 17. per imperi-

CAP. X. DB STUDIO.

23

1 Verum, quia dixi, prudentiam et omnem
scientiam acquiri etiam perseveranti studiOf vi-

3 dendum est, quid sit studium, et quae sint ad
studium utilia et necessaria.

CAPDT X.

De Studio Et Stndioso, Et Qase Sint Utilia
Et Necessaria Stadentibns.

5 Itaque '^studium est vehemens animi appli- ^^^®**^ 2?* 36**"

catio ad aliquam rem summa cum voluntate''.
7 Ad studium autem sunt utilia: in primis,
doctrina, ut supra dixi, de qua doctrina, plenius
9 scriptum est in libro De Forma Vitae in principio,

quem ad Vin^centium fratreni tuum direxi.
11 Secundo, utile est adjuvare ingenium in-
tentissima cura et acri usu et exercitatione; nam
13 "exercitatio ingenium et naturam ssepe vincit, et ^/fg^pr^Dfaio^^

usus oninium magistrorum prsecepta superat''.
15 Tertio, utile est adjuvare usum per exer-
citium manuuni, et ingenium cum cura; ait enim

17 C atO : Dionys. CatojDe

M<n-ihtis h. IV
Difit. 21.

Exerce studiuni, quamvis perceperis artem.
19 Ut cura ingenium, sic et manus adyuyat usuni.

Usus ergo ad studium necessarius est, qui prse-
21 bet facilem viam in qualibet arte, unde versus:

Ars dat et usus habet: si junxeris artibus usum,
23 Difficilem facilem prsebet in arte viam. *

7. in priniisj D imprimis.
10. direxi] sequitur interpo-
latio in codice A^. 12. exer-
citatione] 0 exercitatione con-
tinua, 13. ssepe] D sempe.
15. iisum] om. B. per] om.

C. 16. manuumj A magnum;
D manum. et ingenium] om.
A=*. 22. junxeris] B junc
seris\ 1 vinceris-^ CDELvixe-
ris.

24 CAP X. PB STUDIO.

Et Seneca dixit: Nil pliis proderit in pugna 1
et in omni arte quam exercitium. Et Pamphi-
5r?J^'j;i;i.Slns dixit: 3

1610; fol. h III

^^"'** Cunctarum reruni prudentia discitur usu;

Usus et ars docuit, quod sapit otnnis homo. 5

Et si forte studium pertineat ad litteralem sci-
entiani, debes adjuvare animum et ingenium, ac 7
mentem et memoriam qaadrupliciter , videlicet
intentione ac jugi lectione, atque ruminatione ac 9
frequenti et assidua commeinoratione.
Mart. Dum. De Do intentiono dixit Seneca: *^Acuit ani- 11

Moribus. Sent. . n • • .

138. mum mtentio, frangit remissio .

cassiod. variar. Dc jugi lectioue dixit Cassiodorus: "-^iEgre- 13

L. XI, Pr«f. . i X • • . . . • 1 X'

scit proiecto ingenium, nisi jugi lectione repa-

retur". Reparare itaque debes ingenium jugi 15
lectione cura humilitate et mansuetudine; scri^
Hugo de s. vi- ptum cst enim : *^Bonus lector humilis esse debet 17

ctore Didascali . . ^ . i- . i ^ i. m

L. iiicap.iun et mausuetus et a cuns inalis et voluptatum il-

lecebris prorsus alienus, diligens et sedulus, ut 19
ab omnibus libenter discat, et nunquam de scien-
tia sua preesumat. Perversi dogmatis auctores 21
quasi venena fugiat; diu rem pertractet, ante-
quam judicet; discat non videri doctus, sed esse 28

2. Pamphilus] B Pamphy-
lus. 4. usu] 0 homo. 5. quod]
0 qucB. homo] 0 usu, 7. de-
bes] G debet. 9. intentione]
B intenHone. ac] om. D. jugi
lectione] ACDE vigilatione; K
vigili lectione ; om. atque]
om. A. 9 — II. ac frequenti
— dixit]om. D. 11. dixit] OE
dicit. animum] 0 auri (a: ani'
mi9)'yEingeniuin, 13 Mgte-

scit] A egrotescit vel egrescit;
BDGHI egres8it\ Cagressit;E
decrescit. 14. reparetur] A re-
paratur ; reparitur. 18. ma-
lis] 0 inanibus. 19. diligens]
B dilegens. ut] D et, 20. nun-
quam] C numquid. 21. prae-
sumat] sequitur interpolatio in
codice A*. auctores] D ac-
tores. 23. doctus] D indo-
ctus.

* Hogonis de Sancto Victore Opera. Rothomagi 1648.
in fol. T. III, p. 20.

CAP. X. DE STUDIO.

25

1 quaerat; dicta sapientum intelligat, et intellecta
diligat, et ea semper ante oculum vultus sui te-
3 nere studeat". Triplex ergo humilitas in stu-

dioso requiri debet: prima, ut "nallara soientiara ^tSfe. iwliaJ^r
5 nullaraque scripturam vilem habeat'* vel reputet,

quia qusecunque seripta sunt, ad nostram doctri- ^^^^ ^^^^
7 nam scripta sunt, juxta illud Senecae: "Nul- g^^;;'"^,*^^
lius imprudentiam despicias" et cetera, "Secunda g Jq'^^ g y,.
9 humilitas est, ut a neraine discere aliquatenus ctore^^ Dida^cai.

erubescat", juxta "illud fPlatonicum] : Malo enim ^*^**"^ ihidtm.
11 aliena verecunde discere, quam raea impudenter

ignorare". ^Tertia est, ut, cum scientiam quis ^*'***™*
13 adeptus fuerit, ceteros non contempnat", juxta

illud Senecse: "Quse scieris sine arrogantia po- J*;?*'** pj?,^^:^^*
15 stulanti imperties; quae nescieris sine occultatione «^"p^» p-

ignorantiaB tibi benigne postula impertiri". Et
17 licet dixerim, nullam scripturam vilem habendaui,
non tamen in scripturis quasi inutilibus multum
19 eststudendum vel tempus amittendum; nam "pro- Hugo de s.vi-

^ ' ^ ctore Vidaae. L.

videndum est lectori, ne iu studiis inutilibus ope- ^
21 ram suam expeudat, et ne in bono et utili pro-

posito remaneat tepidus. Malum est enim bo-
23 num negligenter agere; pejus est in vanuni la-

bores multos expendere". Et certe non solum
25 lectione, sed etiani scriptura reparari debet in-

1. quaratj D qufvrat doctus. pudenterl 0; AA^BCE im-

1—2. intelligat — vultus sui] prudenter; D imprudentia ; M

om. C, 2. oculum v.J 0 coraw rergognevolmente sverg. cf.

oculU quasi sptculum vultus; Della Forma rleiroTiesta Vita p.

A eorum vultum habere stu*- 11: senza rergognn. 12. igno-

deat. 3, hnmilitas| D utili- rarej codd.; 0 ingerere; M

tas. stUfUosol ABD studio. non s(7/)«r€ ; Vinc. Be|lov.,Spec.

6, quaBcunqueJ qucp.que; D Doctr (Duari 1624) L. l, c.

quantum. 8. despiciasj B de- 1H lynorare. i9. tempusj om,

spitias. 9. humilitas 1 D ti/iZi- D. amitteiidum| D admitteix-

ta», 10. erubescatl BC eru- dum. 20. in| oni. D. 21. ex-

heaeas. U, alieiiaj D alia; E pendatj A* impendat. 23. la-

aliena. verecundej D vere- boresj om. D. 25. etiamj

eundia, roeaj AK ea, im- A^ROE etiant alia.

26

CAP. X. DE STUDIO.

Seiieca EpisL
LXXXIV. § 2.

Pseudo - Marti-
alls.

Hugo de S Vi-
ctore Didasc L.
III c. 14.

Jitstiniani Co-
dex I, XVII, i
% U.

Caecilius Balbus
De Nugis PhUo-
sophortbmy p, 21 :
Socrates. *
Hugo de S. Vi-
ctore Didasc, L,
III, c. 14.

genium; scriptum estenim: "Nec tantum scribere 1
debemus, nec legere tantum: altera enim res
vires constringit et exhaurit, altera solvit et di- 3
luit; invicem ergo lioc et illo commeandum est
et alterura altero temperandum". 5

De ruminatioue vero et frequenti et assidua
commemoratione dixit Martialis: 7

Discendi modus est dum te nescire yidebis.

Disce, sed assidue; disce, sed ut sapias. 9
Sumpta parum prodest, quee mox emittitur esca:

Bos, quibus est pasius, ruminat hsec eadem. 11

Semper ergo discendum est, "quia uemo est,
cui omnia scire datum sit" ; et etiam memoria 13
hominum labilis est, unde lex dicit: "Omniura
memoriam habere et penitus in nuUo peccare 15
potius est divinitatis quani humanitatis'*. Ut
ergo plus sciatm% et memoria retineatur, semper 17
congruis horis legendum est et discendum; et
nisi haec feceris, dedisces; ait enim Seneca: 19
"Dediscis, si nihil addiscis''. Et ab omnibus
discendum est; scriptum est enim: "Sapientior 21
omnibus eris, si ab omnibus discere volueris;
nam et qui ab omnibus accipiuut^ omnibus sunt 28
ditiores'*. Et ita ruminanda est sumpta scientia^

3. exhaurit] BCF exaurit;
D exaruii\ GH auril. diluit]
D dissoluit, 4, hoc] = huc.
illo] A UH; E illud. com-
meandum] B eomedndum; C
commendandum\ AA*D coni-
municandum, 5, temperati-
dum] G temperande ; D re-
parandum ; A reprobnndum.
8, te] om. AA^BD. videbis]
A videris. 10. emittitur] A

omitiitur\ BCDEGHI amitti-
tur. 11. ruminat haec eadem]
D rujuinatur eadem. 12. quia]
A quod; E quamvis. 20. De-
discisj AE dedisces; F edis-
scis ; G ne diaeis, addiscis] B
adiseis; 0 ad diciscis; Ead-
disces^jyaddiscas, 22. discere]
C addiscere. volueris] A velis.
24 ditiores] D doctiores; se-
quitur interpol. iii cod. A^.

* Caecilii Balbi De Nuyis Philosophorum quae supersunt.
£d. Gduardus Woeimin. Basilife 1855. in 4to.

CAP. X. DE STUDIO.

27

1 iit eam in promptu et in usu habeas; "solet f
enim plus prodesse, si pauca sapientiee prsecepta

3 memoria teneas, et illa in prouiptu et in usu tibi
sint, quam si multa quidem didiceris, et illa me-

5 moriee non commendaveris", quam niemoriam ju-
vare debes cogitatione et ingenii exercitatione ;

7 ait enim Tullius, De Senectute: *^Exercendse cicero cajo ^o-

' jor XI, 88.

memoriae gratia, quid cotidie dixerini, audierim,
9 egerira, commemoro vesperi". Studeas itaque

die noctuque, et fac quod Seneca dixit: *'Nul- viir§ f- 2.'
11 lus mihi dies per otium transit, partio noctem

nocturnis studiis, non vaco sompno, sed suc-
13 cumbo , et oculos vigilia fatigatos cadentesque

in opere castigatos detineo: salutares ammoni-

16 tiones scribo". Cum cultura ergo laboris et as-
siduitate studii poteris ingeuium tuum adjuvare

17 et nobile facere ac tibi diadema decoris parare^
juxta illud:

19 Ingeniuiu facit ingenuum cultura Jaboris,

Cui studium parafc assiduum diadema decoris.

21 Hijs auditis et diligenter intellectis, respondit
MELIBEUS dicens: Domina mea, talem pruden-
23 tiam nec habeb, nec habere spero. Jam enim

in setate procesvsi fere usque ad finem mese ju-
25 ventutis; et in tenipore transacto curis secula-

1. promptu I '^prontu. 4. di- curubo] D suhcumho. 19. facitj

dicerisj AD didisceris, et illa| fecit. ingenuura] in-

B 9i iUa; Detnihil. 8. quidj geniwn; OKL in genium; D

AOE quod; B quid tt. au- tt gmlum\ A Ingtmum tihi

dierim) egeiimj oin. D; A di- grande parat c. /. 20. Oui]

dicerimj audierimj intellexe^ coiij.; BCFQHIKL qui; AD

rim, 11. partioj DE patior; quid; A^ quta et, K quod»

0 partem noctium studiis vin- diadema | A dyadema. deco-

dico ; M per necessitd. sosleyno ris] C doctoris. 24. fltiem] D

gli studi di notte. 12. noctnr- fmem vit(v. 25. et in tem-

nis] A; 6\. noctis. sompno] B pore] A^ atiam in ; D «c-

sumpno. sed I B set. suc- cipere (j) : ae tempore).

28

CAP. X. DE STUDIO.

Cf. Dicaog. Cre-
aturarum Dial.
78.

ribus ac voluptatibns taliter deditus fui, quod, 1
licet valde dives sim, multa de meis facultatibus
consumendo, tempus amisi, et dicere possam: 3

Dampna fleo rerum» sed plus fleo dampna dierum:

Quisque potesfc rebus succurrere, nemo diebus. 5

Nec etiara prudentise vel aliis rebus studere va-
leo; nam 7

Qui non assuescit yirtutibus, dum juTenescit,

A vitiis nescit desuescere, quando senescit. 9

Et iterum:

Dedita mens curis fit yeri nescla juris. 11

Cum ergo me cognoscam non sapientem, a te
consilium super hoc prsesenti negotio instanter 13
postulo.

Ad hoc PRUDENTIA respondit: Licet non 15
sis sapiens ad plenmn, non tamen es stultus;
non enim potest non sapere, qui se stultum in- 17
telligit; nam si stultus esses, alios stultos repu-
Ecciesiashs tarcs. Dlxit enim Salomon: "In via stultus 19
ambulans, ciim ipse stultus sit, omnes stultos
reputat"; et alibi: '^Via stulti recta est in 21
oculis ejus". Et etiam in proverbio dicitur:

Quisque suo sensu sapiens sibi stultus habetur. 23

Salomon, Fro«
verh. XII, 1&.

1—2. quod — dives sini] oiu.
A. 2, valde] om. C, 3. con-
sunaendo] 0 et c. tempus]
om. A. 8. assuescit] B as-
sueHt. virtutibus] A virtute
(o: virtuti). 9. desuescere]
D dissuescere; AA' discede'
re. 10. iteram] AA^OE ita.

13. consilium] om. D. prae-
senti] om. A^ ; A instnnti.

14. postulo] B peto. 16. sis]
B scis. 17. non sapere] non
om. D. 20. ipse] om. B. slt]
T>sie, 21.in]om B. 23. Quis-
que] B quisquifi. sensu] BC
sensuet. sibi] D $i; A* est si.

* Dialogus Creaturarum. Goudsc U80, in 4to. Dial. 73.
])e ysone: "Dicit quidam versiflcator:

Qui non assuescit virtatibus, dum juvenescit
A vitiis nesclt dessuescere, quando senescit*'.

CAP. XI. DE CONSILIO,

29

1 Veruin, quia in dubiis consilium petis, sapiens

potius quam stultus esse videris. Dixit enim
3 Innocentius papa in libro De Contemptu Mundi :

"Qui magis inteliigit, niagis dubitat; et ille iTe^^^^lSnfeTOjBi/t
o videtur sibi plus sapere, qui plus desipiscit. u""''* ^

Pars ergo scientiae est scire, quod nescias'*.
7 "Vix enim est aliquid tam vile, vix tam facile, ^^"JJJf"^^"^

quod ad plenum sciatur vel comprehendatur ad
9 liquidum, nisi forte illud perfecte sciatur, quod

nihil scitur perfecte". Si ergo per te nescis, a
11 sapientibus discas eisque credas; nam qui per

se nescit nec aliis credit, cum toto suo propo-
13 sito in ruinam cadit.

CAFUT XK
De Consilio.

Quia igitur meum consilium habere deside-

16 ras, primo videamus, quid sit consilium (XI a),
unde dicatur (XI b), quoraodo componatur (XI c),

17 a quibus postulandum sit consilium (XI d— XVII)
quorum consilium sit vitandum (XVIII— XXV),

19 quomodo sit exaniinandum (XXVI), (|uando et
qualiter sit assumenilum (XXVII), quando et

21 qualiter sit retinendum (XXVIII), et quando sit
mutandum consiliLim vel proniissum (XXIX).

28 a. Consilium est hominis intentio vel
propositum, quod homini vel hominibus exhibetur

5. de^ipiscit] V descipiscU] aliia non. 16. couipoiiaturj

B diaaeipiicit ; H disHpisael; AA'BCK eomponitur. 19 —

G dissipasset \ A^EO desipU ^ 20. quoiiiodo sit — sit assu-

I discipit\ D despicil. (>. iie- nienduml om. C. 19. 20. 21.

scias] 0 Hcias. 8. ad liqui- quando | D quomodo. 22. mu-

duD»] AA* perfecte. 9. quod | taiidum ~ promissum] A

B et quod. 10. per tel A^ vocandum vel retinendum»

hCF perfecte ; 0 a te. 12. iiec Consiliuinj om. D. 24. t»xhi-

aliis] A nee ab alHsy D et beturj B exibetur.

30

CAP. XI. DE CONSILIO.

vel tribuitur, bonuni vel malum persuadendo, 1
motu proprio, super aliquo faciendo vel omit-
tendo. Dicitur etiam consilium , quod capitur 3
Digest. xLvii, gum multls. "Dicitur etiam consilium dari, licet

II, 64, § 4. '

nullum intervenerit verbum, quando sciens praesto 5
opem in maleficio committendo, ut ecce ferra-
menta commodavi ad confringendum ostium, vel 7
similia feci"j ut leges dicunt.

b. Unde dicatur consilium, Dicitur 3
autem consiiium a consulo consuUsy quod duas
significationes habet, videlicet unam quserendi 11
ab alio consilium, et tunc habet constructionem
ad accusativum: aliam vero dandi consilium al- 13
teriy et tunc habet constructionem ad dativum;
unde versus: 15

Consulo te : quaero, tibi consulo : consilium do.

c. Quomodo componatur consilium. 17
Componitur vero consilium dupliciter. Primo
componitur ex con et scio, id est sentio , quia 19
cum aliis debemus scire, id est consentire et
concordes esse ad hoc, ut vere sit consilium. 21
Alio vero modo componitur consilium ex con et
sileo, quia cum alio vel aliis debemus istud si- 23
lere, donec patefieri fuerit opportunum vel ne-
cessarium. 26

2. omitteudo] D obmitten- una. 12. consUium] om. D.

do, 6. opem in] D opere vel, constractioiiem] G contricHo^

committendo] B amiitendo. nem. 13. consiiium alteri]

ferramenta] G feTfementa\ om. A^j A c. alii. 15. unde

trumenta. 7. commoda^-i] A' versws] BG. 16. te: quaBio]

commodare. confringendum] A te: posco; A} de deposco.

GD confrigendum; A^ fran- tibi consulo] E tibi consilio.

gendum. 8. similia feci] A" 17. componatur] B componi-

s. fecerit; A consilia feei^ tur. 19. sentio] A^ consen-

consilium dedij vel de con- tio, 21. vere] A verum. con-

siliofui. 9—10. Dicitur— a] silium] B conscUvum. 23. si-

om.D. \0, comulo eonmlia] A leo] D seileo. silere] B sciZere.

consulo — lis. 11. unam] D ?4. fueritj B fuerii illud.

CAP. XI. DE C0N8ILI0.

31

1 d. A quibus sit consilium petendum.

Nunc videaraus, a quibus consilium petere de-
3 beas. Et certe tripliciter est petendum: primo,
ab omnipotenti Domino; secundo, a te ipso ;
5 tertio vero, ab alio vel ab aliis. In Deo debes
esse devotus et sapiens, in te ipso providus,
7 in alio vel in aliis cautus, in examinando con-
silio discretus, in vitando rigidus, in assumendo
9 doctus, in retinendo constans, in mutando lenis.

1, De consilio postulando a Deo.
11 Quod consilium a Deo petere debeas, dicit be-
atus Jacobus in Epistola sua, circa i^rincipium
13 ubi ait: "Si quis autem nostruni indiget sapi- J^J^^^-^
entia, postulet a Deo, qui dat omnibus affluenter, '
15 et non iniproperat: et dabitur ei'\ Consilium
ergo et omnia, quaBcunque facis, in verbo aut
17 in opere, iu nomine Domini facere debes; ait
enim beatus Paulus in Epistola ad Colossenses :
19 "Omnia, qusecunque facitis, in verbo aut in opere, Paui- Epiat. ad

. . . . . Colosa. Jll, n.

omnia \n nomme Domim nostri Jhesu Christi
21 faciatis, gratias agentes Deo et Patri''; nam ut

idem Paulus dixit: **Omne datum optimuni et Jacob, ca<ft.
23 omne donum perfectum desursum est, descen-

dens a Patre luminuni, apud quem non est trans-
25 rautatio nec vicissitudinis obumbratio". In pe-

tendo igitur consilinm a Domino devotus et sa-

1. quibus] B quo rel qni^
quibus. 7. petere debeas |
AA.*BE p. debes; 0 p, debe-
D petendum sit. 3. Et
certe — petenduml om. I).
4. DominoJ B Deo. te| D
temet, 5. ab alio vel ab alijg]
R ah aliis vel ab aiio. Jn
Deo] D ideo. 7. in alio vel
In aliis] B in alHa vero vel
in alio. 9. leiiis] CDK le-
uw} M lieve in non vmtaiio.

J 1 . debeas] H ; al.ciebcs. I2.Ja-
cobus] C aposiolus. 13. no-
strum] 0 vestnim. 15. dabi-
tur] D dabit. 16. aut in] D
D aut. J8. Coloss.] BC Co-
lescenses; D Colocenses. 21. et
Patril D PairL nam ut] B
unde, 22. Paulus] C Jaco-
bw] A om.; M quel mede^
simo San Paolo. 25. vicissi-
tndUiia'] Bvicisitudinis. obum-
bratio] D obombratio.

32

CAP. XT. DE CONSILIO.

piens esse debes, ut ei, qui dominus est con- 1

De^orib^h^i ^^^^^' postules dcvote tantummodo "quod sit ju-

Dist. 31. stum vel quod videatur honestum" ; et si hoc fe- 3
ceris, sine dubio quod volueris a I>omino impe-
J*»»'*»- trabis. Ait enim Dominus: "Omnia, quaecun- 5
que petieritis a Patre in nomine meo, dabit vo-
bis". Intelligo hoc, si justus fueris et juste 7
postulaveris. Alioquin, si iniquissimum consi-
lium feceris, super te devolvetur; ait enim Jhe- 9

fxvn?w."*' sus Sirac: "Facienti iniquissimum consilium,

super ipsum devolvetur, et non cognoscet unde 11

oicevo^Lcaiua veuiat illi". Si enim 'Mn amicitia terrena lex

talis sancita est, ut nec rogemus res turpes nec 13

cicero^ijidew faciamu» rogati'\ et "ab amicis honesta peta-

mus, et amicorum causa faciamus honesta", multo 16
iortius in Deo, qui est noster verus amicus et
nostri animi custos, talia servare debemus ; nam 17

v??**iB^^^^"' si ea "facta, quae pietatem et sestiniationem et

verecundiam nostram Isedunt, et ut generaliter 1%
dicam, quse contra bonos mores fiunt, nec nos
facere posse credendum est*', ut leges dicunt, 21
multo fortius Deus, adjutor omnium, talia facere
dedignaretur, et super uos pro tali petitione iram 23
suam induceret atque indignationem, quare etiam

Mor. L. I Dist. Cato dixit : 25

Sl.

Quod justum est petito , rel quod yideatur honestum;
Nani stultuni est petere, quod possit jure negari. 27

J. ei] 0 ei»i K ejtw, A
e«m; ah eo. coiisilii] BE
consilium, 5. Domiiius] B
idem Dominus, Omnia quse-
cunque] B omne quodcunque.
6. dabit] A dabitur. vobis]
Cmeo. 8&10. iniquissimum]
A^O nequiaaimum. 9. feceris]
om. D. 12. veniat] D veniet.
13. sancita] BO; al. seripta.

14. rogatij BCD ro^faftt} Ero-
gatum-^ A rogatas. petamus]
B mtiamua. 16. noster] om.
BCE. 18. «stimationem] BD
extimationem. 19. ut] om.
AA^BC. 20. dicam] om. AA^
BC. nos] C hoc. 22. adjutor]
D auctor. 23. et] om D.
nos] om. D. 27. stoltnm] G
stulte.

CAP. XII. DE IRA VITANDA IN CONSILUS. 33

1 Cum ergo consiliura hominis sine divino auxilio

infirmum et inefficax sit^ et sine ipso nihil facere
3 valeamus, ut ipsemet testatur dicens : ^'Sine rae f v,T '^*'*""'

nihil potestis facere'% "prinio quaeramus" consi- f i" 33*^;^^ luc"
5 lium ab illo "et justitiam ejus, et omnia bona ^**

adicientur nobis".
7 2. De consilio a se ipso petendo. A

te ipso vero secundo loco petere debes consilium
9 et intra te requirere; et in hoc providus esse

debes, ut a te atque consiliariis tuis removeas
11 illa tria, quae maxime sunt consilio contraria, cf. capc. naib

scihcet iram, voluptatem sive cupiditatem atque p 3« § &i p- 41

$65b&p. 29. *

13 festmantiam.

CAPUT XII.

De Ira Vitanda In Consiliis.

Primo itaque provideas, ne iratus vel ab
15 irato consilium petas; et hoc multis rationibus:

prima, quia iratus semper plus putat posse fa-
17 cere, quam possit, et ideo posse suum superat;

scriptum est enim:

5. pTimo] 0 primum. 6. adi- igitur. provideas] D videas,

cientur] C adicentur 7. se 16. prima] C prima eat] BE

ipso] B ie ipso'^ D oni. ipso, primo. semper] om. A. plus]

8- ipso] om. BD. 9. intra] A E plus, posse] om. D ; A^
in, 11. quse] 1l> videlicet quce se poase* 17. suum] om. CD,

BCmaxime quce, 12. scUicet] superat] D mperans.
BO videlicet. 14. itaque] A

* Caec. Balbus: Fhoeion, SocrateSj Zeno; Vinc. BeUov.
Spec, Doctr. Duaci 1624. L. IV, c, 26, col. 316: Socrates]
Walt. Burlei. Lib. de Vita et Morihua Fhilos. c. V.: Biaa
Menemis : "Duo maxime contraria sunt (esse) consilio, festi-
natio(nem) et ira(m)". Cf, Albertani Tractat. de Arte Lo-
quendi et Tacendij (Brunetto Latinos Levnet og Skrifter,
Append. p. OXV).

Albertan. Llb, CouboI. 3

34

CAP. XII. DE IRA VITANDA IN CONSILIIS,

Esopus Moraii- Qui plus posse putat, sua quam natura ministrat, 1

zatus Daven-

trifB 1498, f. c. Posse suum superans, se minus ipse potest.

VIII, verso.*

Pubiii syrus Sccunda vero ratione, quia "iratus nil nisi 3
cnminis loquitur [loco J, ut Seneca dixit; et

9«nV*3of^T?^ ita te et alios ad iram cito provocares, nam "lex 5
videt iratum, iratus non videt illam'*. Tertia
vero ratione, quia ira impedit animum; quare 7
Cato dixit:

Dionysius Cato Iratus de re incerta contendere noli: 9

DeMoribiis h 11, t • •

Dist, 4. Ira impedit animum, ne possit cernere verum.

nT^w * ^^"^' consiliis itaque et in aliis rebus ''cohibere 11
debes motus animi turbatos et appetitiones obe-
dientes efficere rationi" , ut Tullius dixit, 13

9^^oI^ ^Z&^' etiam ait: *'Ira procul absit, cum qua nii

recte fieri, nil considerari potest. Quae enim 15
aliqua perturbatione fiunt, ea nec constanter fieri

xxvii ^™"*"'* possunt nec hijs, qui adsunt, approbari". *'Ira 17
certe non habet misericordiam nec erumpeus fu-
ror; et impetum concitati ferre quis poterit?" 19

Pubiu. syrus Nam "iratus etiam consilium facinus esse putat'-;

Sent. 262. W, , ^ .

Pubiii. syrus quare dictum est: "Iracundiam qni vmcit, maxi- 21
mum superat hostem".

Et si de ira, irato et iracundo pienius scire 23

2. se mlnus] K-minu5. ipse] 15. considerari] BDE conside-

A; cett. codd. esse. 3. nil] C rare; CO considerate. 17. ad-

niehil. nisi] 0 non. 4. loco] sunt] 0 ahsunt, approbari]

0; M non parla se non di BO approbare. Ira] D ita.

peceato] N ne peut parler fors 19. impetum] A iram. cou-

ckoses crimineuses, 5. atios] citati ferre] D concitari fere.

C alio. 6. illam] sequitur 23. ira] B ira et.
interpolatio in codice A^.

* Esopus MoralizatuSf 1489) 4; Messanffi, s. a., 4: '^se
minus esse potest". Esop, Moral., 1491 1 4; Colom» 1497, 4;
Esopi Fabul(Bf Antverpiae 1486, fol.; Mytkologia Msopica,
Francof. 1610, p. 511: "se mlnus pu«a/". Flores PoC'
tarum^ Coloniae 1505, f. B IV recto: "se minor esse potest.
** Cf. Albertan. De Arte Loqu. p. XCV.

CAP. XIII. DE CUPIDITATE VITANDA. 35

1 volueris, legas in libro De Forma Vitas, ad Vin- Aibertanus z>e

. . .1 A • • • T AmorQ et Dile-

centiura scripto, in titulo: De Amicitia Ira- c«one De* cett.
3 cundi Hominis Vitanda.

CAPUT XIII.

De Ciipiditate Seu Volnptate Vitanda In Consiliis.

Providere etiam debes, ne cupiditas vel vo-
5 luptaSj consilium tuum impediendo, te vel con-
siliarios tuos in tantum hebetet, ut nimia volu-
7 ptas sensum devincat; et hoc multis rationibus:

. . . ,. -,. . , raul. Ep. I ad

prima, quia ^^cupiditas est radix ommum maJo- Timothmm vi,
9 rum'*, ut beatus Paulus dixit in Epistola ad
Timotheum.

11 Secunda vero ratione, quia voluptas omne
animi lumen extinguit et orane raalura et vitium

18 in se habet; nara dicit Tullius, De Senectute:

"Nullam capitaliorem pestem, quam voluptatera x?if 39 ^i'
35 corporis horainibus a natura datara, cujus volu-

ptatis avidae libidines et temere et effrenate ad
17 potiendum incitantur. Hinc patrise proditiones,

hinc rerum publicarura eversiones, hinc cum ho-

19 stibus clandestina colloquia nasci dicebat; nul-
lum denique scelus, nullara raalum facinus esse,

21 ad quod suscipiendum non libido voluptatis im-
pelleret; stupra vero et adulteria et omne malum
23 flagitium nullis aliis illecebris excitari nisi volu-

2. scripto] D scripto, in li- bat scil. Archytas Tarentinus.

hro ieriio (0: \n tractatu ter* 16. libidines] C libidinis.

tio iUius codicis). 6. hebetet] 17. potiendum] A j?aiiendttm;

om, B ; CDE ehetet. volu- C petiendufn ; A^ peccandum.

ftsis] B voluntas, 10. Timoth.J incltaiitur] D incitatur] A^

B Thymoih, 12. vitium] B excitantur\ 0 excitarentur,

vieium, 13. dicU] BC dixit. 18. publicaram] D pudica-

14. quam] D inveniri quam. rum]. 19. dicebat] om. 0.

15. homlnibus] B ab homini~ 20. scelus] D zelus.
hus; D homini^ 0 h. dice^

3*

36 CAP. XIII. DB GUPIDITATB SEU VOLUPTATE

cicero cato Ma- ptatis. Cumque homini sive natura sive quis 1

jor XII, 40 41. ^ .1 .1 1 .1. T .

deus nihil mente praestabmus dedisset, huic di-
vino muneri ac dono nihil tam esse inimicum 3
quam voluptatem. Nec enim, libidine doniinante,
locum temperantise esse, n^c omnino in volu- 5

jJrxu?t?.^^"' P^^^^s regno virtutem posse consistere". ''Quo-
circa nihil esse tam detestabile tamque pesti- 7
.ferum quam voluptatem, si quidem ea, cum major
esset, omne animi lumen extingueret". Et certe 9
voluptas ita pessima est, ut nunquam oriatur,
nisi praecesserit dolor; ait enim Petrus Al- 11

Petru8 Aifonsi funsus: "Nulla quippc voluptas oritur, nisi dolor

Dialogi confra . i i i «i i

judcsos Tit. I praecessent, ut nemo unquam delectatur bibendo, 13
p. 47.''^' " ' nisi prius doluerit sitiendo; nemo delectatur in

comestione , nisi dolor praBcesserit in fame, aut 15
etiam in requie, nisi prius doluerit ex labore, et
sic in ceteris affectibus". Et nota, quod in qua- 17
libet etiam minima voluptate periculum imminet;
unde illud: Quicunque voluptuosus fuerit, vitio 19
carere non poterit.

Tertia vero ratione in consiliis et aliis 21
rebus vitare ac removere debes cupiditatem, quia
parit peccatum et generat mortem. Ait enim 23
f*H-i6^ ^^^^"'^ Jacobus in Epistola sua: "Unusquisque

enim temptatur a concupiscentia sua abstractus 25
et illectus; deinde cum concupiscentia conceperit,

1. Cumque homini sive na-
turaj A^RD Cumque natura
homini sive natura* quisj om.
A ; C quod. 2. deus] dns.
huic] D hinc. 4. Nec] A nc-
que. eiiim.] D cum. 8. ea]
om. BO. 9. esset] ABDE ca«e;
A^ sit. extingueret] codd. ex-
tinguit 10. oriatur] G mo-
riatur. 11—15. ait — prae-
eesserit] om. A. 13. ut] 0;
codd. avt. unquam] D nun-

quam. 16. inj om. D. prius] B
ante. 17. ceteris] 0 cunetis»
affectibus] AB affectionibus.
18. etiam] A^ etiam vel. mi-
nlma yoluptate] D volvptate
nimia; M soperchievole. 24. Ja-
cobusj B; al. Paulus-^ M San
Faolo nella pistola prima.
25. a] D in. suaj om. D. abs-
tractus] B astructus. 26. il-
lectus] D intellectus. concupl-
scentia] B concupiscentiam.

VITANDA IN CONSimS.

37

1 parit peccatuin: peccatum cum consummatum
fuerit, generat mortem'\ Et certe in tantum est

3 pessima cupiditas, ut *^cupienti animo nihil satis ^^^^^^^- ^''9^^^^>
festinetur" ; quare dici consuevit: "Cupiditati ca?c. Baib De

, . „ ^ Nug.PhiLp.19i

o tarda est celeritas . Socratea.

Quarta vero ratione vitanda est cupiditas
7 et a consiliis penitus removenda, quia "oranes p^-o^p^^' '^««^
cupiditates portse sunt inferni, per quas itur in s^^f'^^^''^^'^^-
9 mortem", ^'quae si aliter auferri non possent, seneca. Epist

ipsum cor evellendum esset". ^
11 Quinta vero ratione non solura in consi-
liis, sed etiam in omnibus actibus tuis omninb
13 cupiditatem expellere ac removere debes, quia

"cupiditas nihil amat, nisi quod non licet"; quare 5,^5!"39;f^^.^
ISSeneca dixit: '^Ferocissima cupiditas pestis est, ^inriimi, Regis

^ *■ Brag.nanorumj

quae solet egenos facere quos capit, quia finem
17 quserendi non invenit". "Altera enim cupiditas

ex fine alterius nascitur". Quare idem ait: ""^^ ^ ^
19 "Fortior est qui cupiditatem vincit, quam qui ^^rmJi^lieuu

hostem subicit'\

1. peccatum] semel BD. lere] C explere expellere. re-

8. inferni] 0 inferi^ in] D movere] D revocare^ 16. so-

ad. 10. evellendum] B eve- let] B soluit. quiaj om. V,

lendum, ]2. omuibus] om. D. 17. iuTenlt] D inveniunt»

actibus] om. 0. 13. expel- 20. hostem] G urbem.

* Pailaclius De gentihtts Indice et Btagmanihus^ S. Am-
brosius De Moribus Bragmanorum, Anonymus De Bragma-
nihus. Ed PMoard. BissaBus. Londini 1665 in 4to. Alexandri
Magni, regis Macedonum et Dindimi, regis Bragmanorum
de philosophia per liieras facta collatio^ p. 89 : "Est enira
ferocissima pestis cuplditas, qu» solet egenos quos cepit ef-
flcere, dum flnem requirendi non invenit". Gf* Yinc. Bellov.
5pcc. /fw/. Duaci 1624, U IV, c. 66—71, p. 135 sqq.
Doetr. L IV & V, passim. — Dindimus (al, Didymus) o: Dan-
damis'. Arriani Andbasis cett. ed. F. Diibner et C. D. Muller
Paris. 1846. Arrian. VII, 2, p. 177; Pseudo-Oallisthenes III,
il, p. 106.

38 CAP. XIII. DE CUPIDITATE VITANDA.

rs'*^HieJoiIySfo Sexta denique ratione "cupiditas omnino 1
"rum^l ^facf omnibus negotiis omnibusque actibus remo-
Molibu^^^&ent ^^^^^ ^^t atque fugienda, et igne ac ferro suc- 3
1** * cidenda, totoque artificio separanda" propter in-

firraitatem vitandam maxime; nara si cupiditas 5
finem quaerendi non ^invenerit, ut dictum est, il-
lam merito fugere debes. Scriptum est enim in 7
Didascalo Hugonis, iu titulo Quomodo sit le-
genda divina Scriptura ad Correctionem Morura : ^
SSfe JaVi "Noli sequi infinita; nam ubi finis non est, re-

L. V, c. 7,

]. omnino] om. AA^G. 3. est gonis] B in didaseolo ugoni8\
atque] D est et, 4. totoque] 0 indicas cologonis] D in
D toto. 8. in Didascalo Hu- didasculo Hugonis.

* Martin. Dum. Maxima BiUiotheca Fatrum T. X p,
386. — Walt. Burlei. Lib, de Vita et Moribus Pkil c. XVII:
Pythagoras. — Joannis Saresberiensis Policraticus L. YIII
cap. 15: Macrobius, Macrobii Opera. Recens, Lud. lanus.
Quedlinb. & Lipsite 1848—52. Vol. I, Proleg. p. LI: "Vi-
detur autem Joannes integrius quam nos habuisse exemplar.
Certe l. VIII, c. 1 5. apud eum leguntur hsdc : "Fugienda sunt,
inquit Macrobius, omnibus modis cett.", quae frustra qusesi-
veris apud Macrobium". — S. Hieronymi Opera, studio ac
labore D. Joh. Martianay. Paris. 1706, fol., T. IV, P. 11,
col. 469: "... Pythagorai auditores. Quorum Arcliippus ac
Lysides in Grascia, id est, Thebis scholas habuere, qui me-
moriter tenentes praecepta doctoris, ingenio pro libris ute-
bantur, a quibus illud est: (pvyaSavreov frd^y Ji^av^
fzepmoftrsov nvpt yioit dtSrjpa -aoJ fn^^avaig crav-rofaigj dstd
uiv dcouarog vodov^ ano Sb 'tptf^^g aaa&iav, -AoiXlag Ss
(dyioladiaVy adXsog Se dmdtVf ohiaq) Se Si^o^j^podvvTjv.
d^iov Ss cjavauerptav. Quod in Latinum ita possumus ver-
tere: Fuganda sunt omnibus modis" cett. Annot. Johannis
Martianay: "Verba istaec Graeca Erasmo ae Mariano ignorata
prorsus .... Maluerunt illi aliena fingere, et in contextum
Hieronymi obtrudere multa falsa, quam diligenti indagatione
genuina restituere. In hunc igitur modum depravatum edi-
dere Hieronymum: (Psvatsov navm^tadi nai emonreov x.
T. A." — Conr. Orellias, in Opusculis Cfracorum Sententi-
osiSj Lipsiae 1819; T. I, p. 46, lectionem Erasmianam se-
cutus est.

CAP. XIV. DE FBSTlNANTIA VITANDA. 39

1 quies non esse potest; ubi requies non est, paxHttgodes. vi-

, , -rv 1 1 . ctore Didmcali

non est; ubi pax non est, Deus habitare non l. v, c 7.
3 potest. In pace , inquit propheta, factus est (f*. lxxv, 3 )
locus ejus, et in Sion habitatio ejus",

CAPUT XIV.
De Festinautia Vitanda In Consiliis.

S Festinantiam denique iu consiliis esse con-

trariam, cognoscas; ideoque illam in consiliis a te
7 procul abicias; sicut enim "in judicando crimi-

nosa est celeritas", unde dici consuevit: Opti-
9 mum judicem existimo, qui cito intelligit et tarde

judicat, et etiam: "Ad poenitendum properat qui ].^^^%/^Yv^^
11 cito judicat", ita et de consiliis scriptum est:

"De consiliis, quod diu tractaveris, id puta re- ^^^c naib £e

' ^ J r Nug,PhiL p. 29

ctissimura", Et etiam dici consuevit: **VeIox Baib z>e

Niig. Phil. p . 41,

consilium sequitur poenitentia". Non ergo con- § 55: .wo/««.
15 silium dare vel recipere debes subito et festi-

nanter, sed cum deliberatione ac mora compe-
17 tenti; ait enim Seneca, De Formula Honestse

Vitae: '^Nihil tibi subituni sit, sed totum ante oe^^v^^nH^-
l^ prospicias; nam qui providus est, non dicit non ^^^^^^carfUnaiibns

putavi hoc fieri; quia nou dubitat, sed expectat,
21 non suspicatur, sed cavet". Quare in talibus

deliberatio et competens mora non est repro-
23 banda, iramo valde diligenda, Scriptum est enim :

"Deliberare utilia, mora est tutissima"; et ite- ^'"Jjj^i^jf^jr.'
25 rum: "Mora omnis odio est sed facit sapientem". idem sent sn,

2, pax nonj BO pax nulla. bito et] Bsubito vel, 19. pro-

3. inquit] B inquid. 4. Sion] spicia^] B proapities. 21. sed

B Syon, 5. Festinantiam] D cavet] om. B. iu] D et in,

festinarUia. contrariam] D 22. et] om, B. est reprobanda]

eontraria. G. ideoque] B ideo. BO sunt reprobanda. 2-3. enimj

7. abicias] B hahitias. judi- BC namque. 25. sapientemj

c&hdo'] 0 vindicando. tl.cito] codd.; 0 sapientiami, B sa

h et cito. ita etj B om. et. pientem facit.
12. quod] QX> quam, 15. su-

40 CAP. XV. DE SECRETO NON PROPALANDO.

EeelesiasUeusy
XIX. 8 -9.

CAPUT XV.

De Secreto Non Propalando Nisi Propter Neees-
sitatem Et Utilitatem.

Habita deliberatione ac diligenti provisione ^
super removendis hijs, quee sunt consilio con-
traria, videlicet ira, cupiditate seu voluptate ac ^
festinantia, provideas etiam, ut secretum tuum
tibi habeas nec ab alio inde consilium petas, si ^
per consilium alienum non potes tuam condi-
tionem facere raeliorem; ait enim Jhesus Sirac :
"Amico et inimico noli enarrare sensum tuum,
et, si est tuum delictumj noli denudare, Audiet ^
enim te, et respiciet te, et quasi defendens pec-
catum tuum, subridebit te"o Et alius dixit:
orMor^srntAt "Quod sBcretum esse vis, nemini dicas", Et
piutarchus?* a^ji^s (jjxit : Vix existimes ab uno posse celari 13
Petrus Aifonsi secretum. Et Petrus Alfunsus dixit: "Oon-
IV, 3. silium vel secretum absconditum quasi in car-

cere tuo est retrusum, revelatum vero te in car-
PetruaAif.iJw. cerc suo tenot ligatnm"; quare dixit: "Qui con-
silium suum in corde suo retinet, sui juris est
melius eligere" ; nam tutius est tacere, quam ut
Swfi^^se^^t.fB' taceat alium rogare. Ait enim Seneca: ^*Si
piutarchus?* ^j^^j jpgj imperasti, ut taceres, quomodo ab
alio silentium quaeris?'' Si autem per alienum
consilium tuam conditionem credis facere meli-

5, iiide] C idem. 9. est] A cas] A dixeris. 13, existimes]

sit, 10. respiciet] AA^ despi- D extimes-j A estima, 14. se-

eiet\ 0 eustodiet. 11. subri- cretum] B s, tuum. 16. retru-

debit] eodd. subridet; M ti sum] 0 reclusum. revelatam] A

sehemirH; 0 odiet «e; Alb. retrusum. 1 &. suo] om. B juris]

Vt Arte Loqu» ip, CVI. 12. di- Cparis. 21. taceres] C iaccfl».

* Plutarchi Opera. Ed. Hutten. Tubingfe 1814, Vol XIV,
p. 395: "Oftep av di&srddd^at ^ovItj, iir^Ssvi Uff^q. i] ^ag
irrapd Ttvog di^atnjdstg 'ro <n:t6T0V -rrjg dteoar^g^ o f^tij ^raps-
(S^sg dsavrtpi — Jo. Stobflei Loci Gommunes; Francof. 1581,
fol., p. 387: Antonius et Maximus De Taeitumitate.

CAP. XVI. DE NON OSTENDENDA VOLUNTATE 41

1 orem, tunc delibera et intra te diligenter provide,

cuni quo vel quibus consilium facere debeas tua-
3 que secreta aperire; ait enim Seneca: '*Tu f®"^

omnia cum amico delibera, sed de ipso prius".
5EtPetruS Alfunsus dixit: "Propter amicos

non probatos: provide tibi semel de inimicis, et ^^' ^
7 millesies deamicis; quiaforsan araicus fietinimicus,

et sic levius poterit dampnum tuum perquirere".

CAPUT XVL
De Non Ostendendq, Yoluntate In Consiliis.

9 Itera provideas, ne voluntatem tuam super

consilio petito consiliariis ostendas; nam fere
11 omnes homines assentatores sunt, vultumque pe-

tentis respiciunt; et quod ei placere credunt, id
13 libenter dicere conantur, et magis, illius volun-

tatem respiciendo, illi applaudunt, quam quod ei
15 displiceat , licet utile sit, dicere velint; et hsBC

est ratio, quare magnates atque potentes, si per
17 se nesciunt, consiiium bonum vix aut nunquam

capere possunt; de quibus assentatoribus atque
19 adulatoribus infra plenius tibi dicam. ^"^^^^ ^***'

In petendo itaque a te oonsilio primo pro-
21 videas, ut quse sunt contraria consilio a te et a

consiliariis tuis removeas; secundo, ut secre-
23 tum tuum tibi habeas, si tuam conditionem per

1. intra] B inffa. 4. de spici ant] A aj^fciunf. ei] BCD

ipso] AA'* dt U ipso; D ipse. eis, 13. dicere] om. C. iUius]

6. de inimicis] C et de inU BCD illorum, 14. illi] BCD

micis. 7. millesies] cf. Alber- ilHs. applaudunt] B applau-

tan. i>e Atte Loquendi^. GW\ dent. ei] BCD eis. 15. sit]

BD milies; 0 miles. 9. Item] D sic. hsBc] C hoc. 16. si

C idem; D et. voluntatem] per] C super. 17. bonum]

B voluptatem. 11. assenta- BD bonum ab aliis. vix aut]

torefl] D ascentatores. \vlU B aut vix. 19. infra] B in-

tumque] D multumque. pe- fra tibi; A tuo fratrk 21. et

tentis] C potentiis, 12. re- a] B om. a. 22. tuis] om. B.

42 CAP. XVII. DE CONSILIO AB ALIIS PETBNDO.

alienum consilium meliorare non potes; tertio,
ut de consiliariis intra te deliberes atque per-
penses; quarto, ut de consilio petito voluntatein 3
consiliariis non ostendas.

CAPUT XVII.

De Consilio Ab Aliis Petendo.

(Cf. Caput XI, d.)

Petito a te consilio atque intra te proviso, 5
opportunum est quandoquer, ut ab alio vel ab
aliis consilium petas, Videndum est igitur a 7
quibus consilium petere debeas.

In petendo itaque ab aliis consilio, hanc 9
cautelam sollicite observes , ut bonos amicos a
malis vel ab inimicis discernas. A bonis ergo 11
amicis, et a sapientibus ac peritis, probatis et
inventis fidelibus, et maxime a senibus consilium 13
postulandum est.

Deamicisideo dixi, quia, ut ait Salomon, 15
"unguento et variis odoribus delectatur cor, et
bonis amici consiliis anima dulcoratur'' ; nihil enim 17
J/oW6wfsent.2o! "^ulcius cst quaui habere amicum, cum quo tan-
vi', 22.^ ^^^^^ quam cum te ipso loquaris.", Quare idem S a- 19
lomon ait: "Amico fideli nulla est comparatio,
nec est digna ponderatio auri vel argenti contra 21
bonitatem fidei ejus''; et iterum: "Amicus si
permanserit fixus, erit tibi quasi cosequalis, et in 23
domesticis tuis fiducialiter aget". Et iterum
Eech9ia3ticu8, ^i^. «Amicus fidelis, protectio fortis; qui autem 25

Salom. Proverb,
xxvn, R.

Ecclesiastieus
VI, 15

Eccleaiaaticus,
VI, II.

2. perpenses] D propenses» C et 11. ergo] BD igitur.

5. proviso] Cprovisio. 6. op- 16. variis] B aliis variis*

portununi] B opoj-iunttm. 7 igi- 17, bonis] B boni. 21. con-

tur] D itaque, 9. itaque] BD tra] 0 coia, 24. tuis] G suis.

namque. ab aliis consilioj B aget] B ait, 25. ait] om. B.
ab alio consilium, 10. ut]

CAP. XVII. DE CONSILIO AB ALIIS PBTENDO, 43

1 invenit illum, invenit thesaurum'\ Inde etiam

Cajc. Balb. De

dici consuevit: "Quale est sine anima corpus, ^^tg Phu.p.^b:

, , , Theophrastm.

o talis est sme amicis nomo ; nam "etsi ea per- Cicero LiBUus

^ ' , XV, 65.

maneant, quae dicuntur dona fortunaB, vita tamen
5 inculta et deserta ab amicis non potest esse jo-
cunda".

7 De sainentihus et peritis ideo dixi, quia ve-
rum est, quod dici consuevit: "Sapiens contra

9 omnes fert arma, dum cogitat." Per sapientiam
ergo ac consilium suum tibi taliter consulent,
11 quod, si eis credideris, inconsulte cadere non
poteris* Scriptum est enim:

13 Non de ponte cadit qui cum sapientia vadit.

Et Seneca, De Formula Honestae Vitse, dixit:
15 "Consilium peritorura ex apertis obscura existi- Mart. Dnmieua.

. . DelV Virlutibui

mat, ex parvis magna, ex proximis remota, ex cartitnat. cap. i.
17 partibus tota".

De probatis vero et inventis fidelibus ideo
19 dixi, quia multi dicuntur sapientes, qui malitiosi

sunt et aliis per malitiam cito consulerent male.
21 Quare non est omnibus credendum, sed probatis

tantum et fidelibus repertis; ait enim beatus
23 Johannes in Epistola sua: ^'Karissimi, nolite J^*'^^»* ^J"'*'- ^

omni credere spiritui, sed probate spiritus si ex
25 Deo sint", Et etiam Panlus in Epistola ad

Thessalonicenses dixit: "Onniia probate: quod 2iels!\%i-n.

2. Quale] 0 Quanti. 3. ta- 1 ) . eis] A eis consiliariis; D

lis] 0 tanti, 4. tamenj B ei. 12. poteris] valebis.

nostra. 3—5. iiam etsi — non 15. apertisj A eompertis, ex-

potest] A nulla etsi ea per- istimat] D exiimat. 18. vero]

maneant, quai dixi dona for- om. D; A^ tamen, 20. oito]

tuncB vet ■virtuHs rata et hene A certo. consulerent inale] B

domus in $e fundata vet fa~ male consulerent. 2lh in Epi-

maiaessenon potest. 9. omnes j stola suaj M nella 3ua pistola

A' omnia. 10. tibij om. D. atli Romani, 25. sint] B «wni.

consulentj D consuleret; A 26. Thessalon.] B Thesolon,^

taliter debes consulere tibi. D Colocenses,

44 CAP. XVII. DE CONSILIO AB ALIIS PETENDO

bonum est tenete. Ab omni specie raala absti- 1
EecUsiastieus, ^q^q vos'\ Et Sapiens ait: "Qui credit cito,
s^Tm^w^ levis est corde et minorabitur" ; "facilitas enim 3

animi ad partem stultitise vergit'\ Et alius

Petrus Alfonsl . ,^t».t i i • T i • r

Diseipiina cier. dixit : **Ne laudes ainicum , dooec probaveris 5
Eeeiesiasuats eum". Et Salomon dixit: "Si possides ami-

yj j g *

* ' cum, in temptatione posside'*; "est enim amicus 7
secundum sua tempora; in tempore autem tem-
ptationis vel' tribulationis nbn permanebit". Et 9
ltZuna%uf, ^^^^'^^ philosophus: ^*Cave tibi a consilio

illius, a quo consilium petis, ut sit tibi fidelis et H
probatus".

De senibus denique ideo mentionem feci, 13
Liberjob^ii,i2. quia, ut ait sanctus Job, "in antiquis est sapi-

entia, et in longo tempore prudentia". Nam et 15
cassiodor va- Cassiodorus dixit : prudentiores semper

riarmi Lib. 1, , , . . .1 1 .

Ep. 39. sunt habiti, qui multorum horamura conversa- 17
^^Yji^^^Ep^'^*"* tionibus probantur eruditi"; et iterum: "Cum

multa trahis ab antiquis, meruisti placere de 19
Cassiod. ihidem, propriis" : uam "senes ipsi consiliis sapientiam

L VIII E0 9

' ' ' discunt". Quare Martialis dixit: 21
Pseado-Martiai. Fannorum veterum facile contempnitur usus:

Kon sic consilium, Postume» sperne senum. 23

>r VI ^n!'^*'" Tullius, De Senectute, dixit: "Non viri-

bus, non velocitatibus aut celeritate corporum res 25

1. abstinete] 0 ahstinente. A super., 17. habiti] A ha-

4. vergit] B pergit. 5. Ne] B hito. 19. trahis] 0 trakas.

nee. 6. Salomon] B idem Sa- meruisti] D invenisti. 21). con-

lomon\ G dictm Salomon. siliis] A^BG in conHliis.

8« secundum sua tempora] A 22. coittempnitur] G contem^

transquillo tempore. 10. qui- pnit. 23. Postume] A Pos-

dam] D quidem. 13, ideo] thume; D Postime; pos-

om. B. 14. sanctus] A hea- sunt; M dee essere spregiato

tus. 16, Cassiodorus] B Ca- (omisso nomine). sperne]

syodoTus. semper] om. D; A'BC spernere.

* Petr. Alfonsi Disciplina Clericalis II, 8: ''Dixit pater:
Philosophus dicit; Ne laudes amicum tuum'* ceit.

CAP, XVIII. DE VITANDO CONSILIO STULTORUM. 45

1 magnee geruntur, sed consilio, auctoritate et sci- Cicero cato ua-

entia, quibus non modo non orbari, sed etiam
3 augeri senectus solet".

A supra dictis itaque consilium postulando,
5 taleni adhibeas cautelam, ut primo ab uno vel a
paucis consilium petatur; ait enim Salonion:
7 "Multi pacifici sint tibi, et consiliarius unus de
mille/* Et non solum unum consilium cum ei*
9 facias, sed etiam multa; ait enim idem Salo-

mon: "Ubi non est gubernator, populus corruet: vrovarh.
11 salus autem, ubi multa consilia'*. Secundo, si
opus fuerit, multos adhibeas consiliarios; nam
13 dixit Salomon in Proverbiis: "Dissipantur cogi- saiora- Provara.

tationes ubi non est consilium: ubi vero plures
15 consiliarii sunt, confirmantur".

CAPUT XVIIL

Quorum Consilium Sit Vitandum.
[De Yitando Consilio Stnltoram].

Viso et diligenter cognito^ a quibus sit con-
17 silium postulandunij videamus, quorum consilium
sit vitandum.

19 In primis itaque consilia stultorum penitus
vitabis; stulti enim stulta diligunt et sua con-

21 silia ad stultitiam trahunt. Scriptum est enim:

"Proprium est stuItitisB aliena vitia cernere, suo- ^''^^^'l,P''r'L

^ Twtf. Ul, 30, 73.

23 rum autem oblivisci"; et Salomon dixit: "Cor
sapientis in dextera, et cor stulti in sinistra
26ejus"; unde alibi dixit: "In auribus insipien- ^'-o»'*»-*-

1. scientia] k.\^ tomcitnlia; interpolatio in codice A^. 16 &

0 imUntia* 2. quibus] R 18. sit] codd. ui\ cf. supra

9uibu« tgo, etiam] om. ACD. p. 29, (v. 17&18). 19. con-

5. adhibeas] C adhiberis. 9. silia] B consilium. 22. vitiaj

idem] om. B. 10, gubernator] D vita\ via. 25. alibi] A

B guhematio. 15. conflrman- et alibi; D alii. insipientium]

tur] D firmalur vis; seqiiltur BC insipientum.

46 OAP. XIX. DE VITANDO CONSILIO ADULATORUM.

tium ne loquaris, quia despicient doctrinam elo- 1
^»^om.^Proverb, tul" ; et iterum: "Via stulti recta est in

oculis ejus, sapiens autem audit eonsilia". Quare 3
xxvii "^7*"*^^* ^^^^ dixit: '^Si contuderis stultum in pila quasi

ptisanas feriente desuper pilo^ non auferetur ab 5
XX IX * 9''^"^*'^*' stultitia". Inde etiam ait: "Vir sapiens, si

cum stulto contenderit, sive irascatar, sive rideat, 7

non inveniet requiem".

CAPUT XIX.

De Vitando Consilio Adalatoriun.

Similiter vitandum est consilium adulatorum 9
et simulatorum et assentatorum , non solum in
adversis, sed etiam in secundissimis rebus. Ait 11
28^91?'' ^^^*"' Tullius: "Etiam in secundissimis rebus

maxime utendum est consiliis amicorum, hijsque 13
major etiam quam ante tribuenda est auctoritas.
lisdem temporibus cavendum, ne asseiitatoribus 15
patefaciamus aures, ne adulari nos sinamus: in
quo falli facile est, Tales enim nos esse puta- 17
mus, ut jure laudemur: ex quo nascuntur innu-
merabilia peccata, cum homines inflati opinioni^ 19
bus turpiter irridentur et in maximis versantur
XXV.** 91.'''*""*' ^rroribus". Unde sciendum est "nullam in ami- 21

1. loquaris] C (ocom; A /D ascentatomm, 13' maxime]

loqueris. 3. andit] D audiet. om. D. ntendam] A utendus.

4. contuderis] A coneideris; consiliis] A consiittw; D con-

A* concumberis. stultum] D silium. hijsque] A hijs qui

stuUam. 5. ptisanas] A pi~ nunc] A^ eisque^ C hijs qui,

sanas\ A^ tipsanas] E typ- 14. etiam] om. AA^. ante]

sanas; D tisanas] C pinas, A ante et\ A^ antea. 15, lis-

feriente] C deferiente B quasi dem] BC hiisdem'^ A* hisdem'^

feriente. desuper] 0 de super ; A hiis etiam. 1 6. adulari] B

D super. aufeietur] A aufe- audulari, 17. nos] D non.

rentur\ D aufertur, ab eo] 18. ut jure laudemur] D si

G alto. 7, sive — sive] D vere laudamwr. 21. amicitia]

seu — seu. 10. assentatorum] A*0 amicitiami D amicitias.

CAP. XIX. DE VITANDO COiNSIL.10 ADULATORUM. 47

1 citia pestem esse majoreni quam adulationem,
blanditiam, assentationem". Sed "licet perni- ^*^^'® gy^*»^*"»-

3 ciosa sit assentatio, tamen nocere nemini potest,
nisi ei, qui eam recipit atque ea delectatur. Ita

5 fit, ut is assentatoribus patefaciat aures suas
m^;xime, qui sibi assentetur et se maxime ipse

7 delectet". Unde Cato dixit: pionysias oato

i>e MoribiM L. 1
Dlst. 14.

Cuin te alius laudat, judex tuus esse memento:
3 Flus aliis de te, quam tu tibi, credere noli.

Inde et Seneca in Epistolis dixit: "Intus lxxx% sf^^''
11 te ipsum considera : non qualis sis, aliis credas".

"Multo magis ad rein pertinet, qualis tibi vi- |^Yx*§ iif^**'
13 dearis, quam qnalis aliis'\ Sapientius enim est

**malle placere sibi quam populo". Et de con- seaeca ihidftm.
15 silio capiendo in secundissimis rebus consonat

Seneca, De Formula Honestse Yitde, dicens:
17 "Tunc consilia salutaria tibi advoca, cum tibi ]lt?ryf^lfi^,],

alludit vitae prosperitas: tunc te velut in lubrico ^^a»'''*'"»^- «•ap i-
19 retinebis ac sistes, nec tibi dabis impetus liberos,

[sed circumspicies,] qua eundum sit et quous-
21 que'\ In consiliis itaque et in aliis rebus **non Mart. Dumiens.

acerba verba, sed blanda timebis • Dixit enim
23 Salomon: "Malus horao, qui blande loquitur, ^J^^.^Baib. ^De

innocentium laqueus est''; etiterum: *^Homo „
25 qui blandis fictisque sermonibus loquitur amico xxix, b.

1. adulationem] AA^CDarfw-
lationes. 2. assentationem] B
ahsentationem] CD assenta-
tiones, 3. assentatio] B ab-
sentatio. nocere] C necessa-
Ha. 5. ut] om. BC. is] D
his'^ A^BC eia. 6. assentetur]
B absentetur, se] om. G.
7. delectet] D delectetttr, Unde]
C inde etiam, 10. in] D de,
11. ipsumj B ipse. aUis] A
alii. 14. malle] D male. sibl]

om. D. populo] sequitur inter-
polatio in codice A^ 17. con-
silia] D concilia, tibi advoca]
C iibi advocata ; A* tibi addu-
cta-, D sint tibi adueta, 18. te]
om. D. velut] om. A; B veU
ud. 20. qua] AA' quo. eun-
dum sit] A eundua 8it\ C eum
deait. 21. itaque] B eryo.
23. blande] D male. 24. Homo]
B; al. ora. 25. flctisque] D
facundisque.

.48 CAP. XIX. DE VITANBO CONSILIO ADULATORUM.

suo, rete expandit pedibus ejus". Et Tullius 1
rlm^Actio u'h. ^^^^^ "NullsB suut occultiores insidiae, quam eaB,
i,cap. 16, §39.* qygg latent in simulatione officii aut in aliquo 3

necessitudinis nomine". Secundum Tullium
XXIV 90^*''*""' ^^'S^ "multo melius est de quibusdam acerbos 5

inimicos mereri, quara eos amicosj qui dulces

videantur; illos ssepe verum dicere, hos nun- 7
D^^a'!* quam". Et Cato dixit:

111, Dist. 5.

Sermones blandos blsesosque vitare memento. 9

Non ergo movearis ad blanda verba, dulcia vel
composita, sed ad rem tantum; ait enim Se- H

seneca^ EpisL n 6 c a in Epistolis : "Ad rem movearis, non ad

seneca Epist vcrba composita'' ; nara '^oratio ejus, qui veri- 13
tati operam dat,' incomposita debet esse et sim-

saiom proverb, ^Iq^^^ ^ Et licet te forte crederes sapientem, "non 16
taraen tuae prudentiaB innitaris", sed consilio sa-
pientiam ab alio investigabis , ut ait Cassio- 17

L^x^Epiat***!. dorus: "Sapientiam quasrit in altero apud quem

est scientisB magnitudo" ; dubitare enim et a 19
sapientibus consilium petere non est inutile nec
verecundum. 21

1. rete] B recte. TulliusJ tum — incomposita] om. A.

codd. alim\ Maltro. 5. ergo] 15. crederes] C crederU\

B. acerbos] D aeerhis. 6. ami- credas. 16. tuss prudentiffi]

cos] BMO ; al. inimicos. 8. et] A tuam sapientiam. innitaris]

B quare etiam. 9. memento] B initaris; AA' imitaris; D

sequitur interpolatio in codice imiteris. 17. Cassiodorus] D

A'- 11 — U. sed ad rem tan- Seneca.

* Cf. Caecil. Balb. Ve Nugis Philosophorum p. 37, sent.
1 : ^^Definitio Ciceronis, Null» sunt occultiores insidiae, quam
eae" cett. ** Oicero: "Scitum est enim illud Catonis, ut
muUai melius de quibusdam acerbos inimicds mereri, quam"
cett. Albertano Della Consolazione e de Consigli {M.)f 1^1 :
''Secondo danque il detto dl Tullio : meglio h damlco men-
dicare acerbi nimici) che quegli amici, che detti abbiamo".

CAP. XX. DB VITANDO CONS. INIMICOBUM. 49

CAPUT XX.

De Vitando Consilio lUorum, Qui Sunt Vel Jam
Fuerunt Iniinici Et Postea In Oratiam
Redierunt.

I Item vitandum est illorum consiliura, qui
sunt vel jam fuerunt inimici, sed postea in gra-

3 tiam redierunt. Scriptum est enim: '^Nemo cum pi^^"!- syruB

* . Smt. 91. W.

inimico tute m gratiam redit'\ Quare Yso-
5 pus dixit:

Ne confidatis secreta nec h\js deiegatis,
Gum quibus egistie pugnee discrimina tristis.

Et alibi idem dixit:

9 NuUa fides hosti tibi sit, qui talia nosti,
Prorsus et hostilis tibi" sit persuasio vilis.

II Vapor enim odii semper latet in pectore ini-

mici et, ut ait Seneca, "nunquam ubi diu fuit se^n^!";»/!;?.^
13 ignis deficit vapor'\ Qiiare idem dixit: "Pro c«c. Baib. De

amico potius occidi expedit , quam cum iniraico sowaS.**
15 vivere". Inde etiam Salomon dixit: "Inimico

XII, 10-11.

antiquo non credas m seternum; et si humiliatus
17 vadit curvus". "non credas ei: captus enim uti- csec. naib. ve

litate, non amicitia, revertitur voluntate, ut ca- Pvthagoraa.**
19 piat fugiendo^ quod non potuit persequendo". Et

1. Item] D etenim. 2, sunt 9. hosti] C hostibus sit.

vel] om. ACD* 3. redierunt] 11. odn] C hodii. 14. cum]

reddierunt, 4. tute] codd. o: G cumque. 17. vadit] 0 va-

tuto, Ysopus] B Esopus'y D dat, non] B ne. 19. perse-

Sal'on. 7. pugn»] A vitm. q^uendoj B exequendo.

* Walt. Burlei. LibeU. De Vita et Moribm PhilosophO'
rum cap. LX.V1II: Theophrastus, ** Csec. Balb.: , . ne
credaa ilU: captatus enim utilitate , non amica revertitur
voluntate, ut flngendo decipiat, quem non potuit persequendo".
Cf. Albertan. De Arte Loquendi p. CVII.

A.lbertan. Lib. CodboI. 4

50 CAP. XXI. DB VITANDO CONSILIO ILLORUM,

Eeeiesiasticus, alibi idem dixit: "In oculis tuis illacrimabitur 1
inimicus, et si viderit tempus, non satiabitur
sanguine tuo", Et Petrus Alfunsus dixit: 3

Petrus Aifonsi tc^Q associeris inimicis tuis, cum alios possis re-

Dunplina Olen- ^ '

eaiis IV, perire socios; quse enim male egeris notabunt, 5
qu8B vero bona fuerint, deviabunt".

CAPUT XXL

De Vitando Consilio Illorum, Qui Non Amore^
Sed Timore Reverentiam Ostendunt.

Item vitandam est consilium illorum, qui 7
noD amore, sed timore tantum reverentiam osten-
dunt et dilectionem. Non enim sunt amici, sed 9
odiosi inimici. Ait enim Tullius, De Officiis:
Cicero De o/fie. "Omnium autem rerum nec quidquam est aptius U

II, 7, 23.* 11 JT

ad opes tuendas et retinendas quam diligi, et
nihil alienius quam timeri. Praeclare enim ho- 13
raines, quem metuunt, oderunt; quem quisque
autem odit, periisse expetit. Multorum autem .15
odiis nullas opes obsistere posse, etsi antea igno-
tum fuerat, modo autem est cognitum". Non 17
ergo credaSj bonum amicum vel consiliarium per
metum posse acquiri» nam^ ut quidam philoso- IB

2. iuimicas] D inimieua M Chiaramente gli kuomini.

tuus. 4. associeris] D associes, 14. quem metauntJB; al. Qtn

5. notabuiit] OD notahit, 6. de- m. quem quisque] B quod

viabunt] Qdeviahunt; D de^ quisqu€\ AD quod quisquia,

viahit; 0 denigrabunt. 9. et 15. autem odit — Multorum]

dilectionem] om. B. sed] om. C. periisse] A^B pe-

om. C. 10. odiosi] om. CD. risse» expetit] A^D expedit,

inimici] om. G. 12. diligi] C 16. obsistere] AA^D suhsi-

diligentiam\ A inteUigi. et atere, 17. fuerat] om. C. mo-

nihU] C vel, 13. praeclare] do] A meo. 19. ut] om. D.

B predare. homines] codd. ; quidam] om. A; D quidem.

* Clcero: "... Prseclare enim Ennius:
Quem metuunt, oderunt; quem quisque odit" cett.

QUI TIMORB REVERENTIAM OSTENDUNT.

51

1 phus dixit, nemo ei satis fldus est, quem me-

tuit. Quare idem Tnllins dixit: "Malus custos cicero m o/jie.
3 dmturmtatis est metus, contraque benivolentia

fidelis vel ad perpetuitatem", "Qui vero in li- cicero ibidem,
5 bera civitate ita se instituunt, ut metuantur, hijs '

nihil potest esse dementius". "Etenim qui se cicero ibidem.
7 metui volunt: a quibus metuuntur, eosdem ut

metuant ipsi necesse est".

9 Blanditia, non imperio, vis crescit amoris. Cf, PubUU ^r.

» r » Sentenf. 56. W.

Unde Martialis dixit: pseudo-Marti-

alis.

11 Toryus et ore minax non rite possis amare:

Invitus nemo, nemo coactus amat.
13 Blanditia, non imperio, vis crescit amoris.

Vacca quidem taurum, sed et ipsa leaena leonem
15 Iratos fugiunt, sed cupiunt placidos ;

Dilige sic omnes, ut ameris ab oranibus unus.
17 Qussrit amor pariles, dissimiles odium.

Et nota, quod non solum amicitia vel bonum

19 consilium per metum vel timorem non acquiritur,
sed etiam imperium premente metu perditur.

21 Ait enim TuUius: "Nulla vis imperii tanta J^;^**^^* ^■^•^'^-
est, qu8B premente metu possit esse diuturna";

1. ei] om. D. 3. contra- taurumj BFGH thaurum, leae-

que] B contra» 4. vel] om. C. na] C Una\ BDFKL leona\

5. instltuunt] A constituunU H leiitia. 15. Iratos] A Jn-

6. dementius] D dimentius. gratos. fugiurit] D fugit. cu-
8. ipsi] BD ipsis. 9. vis] C piunt] D cupit; L cupiunt
iu8\ Publilius: fU dulcis Ve- sed. 16. sic] BGK «05; DE
nus, 10. Martialis] A* Mar~ FGH non; L non alia manu
cus, ll.TorvusjABCDEGHKL sie, ut] D non. ameris] C
Corvua, et] D in. non] AB amaris. omnibus] C komini--
CGHKL nos\ F noSy alia ma- bus. 17. pariJes] K parides.
nu non. rite] A ritu, possis] 18. nota quod] om. BC. non]
K possit'., A cogit, 12. Invi- om. D. 20. premente] D pr<B
tus nemo] BCFGHKL Tnvitus mente] pro mente; C per
vero. 13. non] B vero» vis] mentem-y^prementis, 21. Tul-
CL ius. 14. vacca] C vaeha, Uus] nonnulli codd. Salomon^

4*

62 CAP. XXII. CAP. XXIII. CAP, XXIV.

^«^"sal.^T?.^ "multos enim timere debet, quein multi timent*'. 1
cvT? ^^**'" ^^^^ Seneca in Epistolis dixit: "Nemo potest
terribilis esse secnre". 3

CAPUT xxn.

De Vitando Consilio Ebriosornm.

Item vitandum est consilium ebriosorum, qui
secretum consilium celare non possunt. Ait 5
saiomon pro. enlm Salomon: "Nullum secretum, ubi regnat

verb. XXXI, 4. ' o

ebrietas". 7

CAPUT xxni.

De Vitando Consilio IUornm, Qni Secreto Alind
Consnlnnt, Et Falam Alind Se Velle Ostendnnt

Item vitandnm et suspectum habendum est
illorum consilium^ qui secreto aliud consulunt, et 9
palam aliud se velle ostendunt. Ait enim Cas-

oassiod. Fariar. siodorus: "LsBsionis genus est aliud occulte 1]

L. X, Epiat. 18 * q]]^^ velle monstrare".

CAPUT xxrv.

De Consilio Mali Hominis Vitando Et Snspecto
Habendo.

Similiter vitandum est et suspectum haben- 13
dum mali hominis consiiium. Scriptum est enim:
Pubui. syrus ^^Malus homo a se nuDquam bohnm consilium 15
354. r. ^^f^rt".

3. secure] securus\ CD 9. secreto] D secreie. aliud]

securitate. 4. Item] om. D. B aliquid, 10. aliud] A noscc.

ebriosorumj A imbriosorum. 11. aliud occulte] B occulie ali"

6. secretum] B conscilium, quid. I5.a] Cea^ca; Din;Oad.

* Cassiodorus: ^'LaBsionis instar est occulte consu-
lere, et aliud velle monstrare".

OAP. XXV. CAP. XXVI.

53

CAPUT XXV.

De Yitaiido Consilio Juyenis Et Snspecto
Habendo.

1 Item vitaudum est consilium juvenum vel

saltim suspicandum. Juvenes enim maturum sen-
3 sum non habent, et juvenilia diligunt et eis in-

haerent. Non enim potest in eis succus diuturnus
5 haberi, qui nimis celeriter sunt raaturitatem adepti.

Quare Salomon dixit: "Vae tibi, terra, cujus ^«^MtVMte«x,i6
7 rex puer est, et cujus principes mane comedunt".

Et Martialis tibi dixit: Pseudo-Maru-

9 Consilio juYenuin fidis, Melibee; ruinani
Expectare potes, dum sine consilio es.

CAPUT XXVI.
De Examinando Consilio In Oenere.

11 Sequitur videre, quomodo examinandum sit
consilium. Et certe in examinando consilio ita

13 debes esse discretus, ut inspicias principium et
finem, et, quse sint in examinatione consilii utilia

15 et necessaria, diligenter provideas.

In examinatione consilii itaque primo abi-

17 cias et a te atque consiliariis penitus removeas

ea, quse supra dixi esse contraria consilio, vide- rT^xgq^J^'

Cap. XXV in cod. post cus. tibi] BC. 9. fldis] codd.

cap. XXVI transpositum est. fidia ,L confidis. Melibee] A

2. saltim] G aatU. 3. dili- quamliboL 10. Expectare] A

gunt] G dicunt. 4. saccasj B comportare vel eomparare.

secuT-y C sulcus. 5. sant] ora. 11 — 12. examinandum — certe

B. adepti] 0 adempti 6. cu- iiij om. C 14. finera et] C

jus] B cui. 7. principes m. finem ex. siiit] AA^CD sunt.

comeduut] ACD princeps m. 15. et — provideas] om. A.

comedit. 8. MartlalisJ A^ i1/ar- 18. contraria] G0 neeessaria.

54

CAP. XXVI. DE EXAMINANDO

licet iram, voluptatem seu cupiditatem atque 1

festinantiam.

Secundo vero ad principium negotii te re- £

Dt^eai. I, II. 1. feras, quia "uniuscujusque rei potissima pars

est principium". Et etiam in jcontractibus unius- 5

cujusque contractus initium spectandum est. Et

etiam rationes^ nisi a capite inspiciantur, iutel- 7

ligi non possunt, ut leges dicunt. Initia igitur

sive principia rerum diligentissime circumspicienda 9

sunt. Scriptum est enim:

Ovid. DeRemed. Principiis obsta: sero medicina paratur, 11

Amoris L. I, v. * * '

^1-92. Cum mala per longas conyaluere moras.

saiust. cataina, «'Qmnia nanique raala exempla orta sunt ex bo- 13
^deaiaatieus, nis initiis" , ut Salustius dixit, Et quia **in

omnibus bonis duplicia mala invenies", ut Jhe- 15
sus Sirac dixit, ideo in principiis magis timere
debes propter duplicia mala, quse omnibus rebus 17
insunt, Nam, si in bonis initiis periculum pro-
pter duplicia mala vertitur, multo fortius in re- 19
bus male coeptis vel male provisis periculum ver-
pTi^'*canslT ^^^^^l ^^^^ ^'^^^ ^^"^ peraguntur exitu quae malo 21
Qn»8t. I, c. 25. gmjt inchoata principio", ut decreta dicunt.

Quare non solum principiuni, sed etiam finem in 23
dictis et factis diligenter considerabis. Ait enim
Pamphilns: 25
Pamphilus^^^i)e Principium finemque simul prudentia spectat.

151U. foi. c. Jiii Rerum finis habet crimen et omne decus. 27

recto.

Verbi principium, finem circumspice verbi,

Ut melius possis pr%meditata loqui. 29

1. seu] B siye. 4. potis- liujus paginse. 18. insunt]

sima] AA^BC potentUsima. B sunt. periculum] om. B.

5. contractibus] C tractati- 19. vertitur] A oritur. 20. coe-

bus. 6. contractus] 0 tractus. ptis] D aeeeptis. 28. finem

spectandum] A inspectandum, eircumspice] 0 finem quoque

7. a] B in. inspiciantur] A conspice. 29. melius possis]

incipiantur. 10. drcumspi- 0 possis melius,
cienda] B inspicienda cf. v. 2S

CONSILIO IN QENERE.

56

1 Inde etiain Seneca in Epistolis dixit: **Fa- seneca spist

, . LXXXV § 8.

cilius est imtia vitiorum pronibere quam inipetum
3 regere"; et iterum: ^'Facilius est vitia excludere f®^®^^**^^ ^*""
quam admissa comprimere" ; "initia enim in po- |jy®*^g ^Epiat.

6 testate nostra sunt: de eventu fortuna judicat".
Prudenter ergo et cum magna dilatione consilia

7 examinabis. ''Prudentis enim proprium est con- ?f*^t;PTit*^®'
silia examinare, nec cito credulitate ad falsa *^»'P

9 prolabi".

In examinatione vero consilii et in aliis re-
11 bus, secundum Tullium hoc considerabis, vide-

licet *^quid in unaquaque re verum sincerumque cicwo Deo/jic,
13 sit, quid consentaneum cuique rei sit, quid con-

seqnens, ex quibus qnseque gignantur, qu8B cujus-
15 que rei causa sit".

Quid verum sit, ideo inspicere debemus, rs^.^me^onymo
17 quia "veritas semper est colenda, quae sola Deo L^°nftf. M^^rt.

homines proximos facit", cum ipse Deus veritas J^.^^^g^t^ 14^7,?;
19 sit, ipso testante, qui ait: "Ego sum via et ve- Jo»an.

ritas et vita". Quod antem adjecit Tullius sin-
21 cerumque, hoc ideo dixit , quia sincera et pura

veritas spectanda est, mendacio doloso penitus
23 fugato. Quare dixit Cassiodorus: "Bonum £*Vn Bp^^JT

3. regere] BD gerere. 4. ad- caasa sitj om. B. 17. colenda]

missaj D amiasa. initia] D C lollenda. 18. veritas] G

vUia, 5. de] D et de. 6. dila- veri(?) vita, 19—20. ipso te-

tione] B discretione. 7. exa- stante — et vita] om. C.

minabis] B examinanda sunt. 1 9. via et] B om. et. 20, sin-

8. cito] B coeito. credulitate] cerumqne] A sincerum quid

l> crudelitate. 13. consequens] sit. 21. hoc] om. B. dixit] D

D consequaris. 14. quibus dixi. 22. est] om. B. 23. fu-

quaeque] D quibusque, 13— gato] A fugatis,
15. quid consentaneum —

* Seneca: '^Facilius est excludere perniciosa quam re-
gere, et non admittere quam admissa moderari". ** S. Hie-
ronymi Opera studio ac labore D. Jobannis Martianay. Paris.
1706. fol. T. IV, P, II, col. 469. Cf. supra p. 38 n. ad vv.
l — 4. f Kidicula est origo illius sententiai, Apud Cassio-

56

CAP. XXVI. DE EXAMINANDO

est veruni, si ia eo nihil immisceatar adversum". 1
vnru^'**"''* Dominus dixit: **Diabolus est mendax et
^^imticm, pater ejus". Et Salomon dixit: «Potius dili- 3
gendus est fur quam assiduus in mendacio".

Super eo vero quod adjecit conBentaneumy 5
statim in negotio tibi proposito inspicere debes,
utrum negotium iilud vel consilium consentaneum 7
sit rationi, an non. Similiter inspicere debes,
qui consentiaot buic negotio et voluntati tuae 9
atque consilio, et qui contradicant et quales, ut
per hoc cognoscas, utrum negotium vel consi- 11
lium perduci possit ad effectum, an minime. Si-
militer etiam inspicere ac providere debes, utrum 13
voluntas tua vel consilium consentiat possibili-
tati tuae, an non. Et in praBdictis omnibus ita 15
examinando provideas, ut appetitus tuus con-
sentiat rationi, utilitati ac possibilitati. 17
cicero^z^e ofjie. Super tertio verbo, quod subicit Tullius, di-

cens quid consequenSy sollicite provideas exami- 19
nando, utrum ex consilio consequaris bonum an
malum, utrum odium an amorem, [utrum] timo- 21
rem an gratiam , utrum jus an injuriam, utrum
pacem an guerram, utrum dampnum an utilita- 23

1. in eo] om. AD. 7. utrum] 19. quid coiisequens] A quod
om. D. 9. consentiaut] B conaequens] D quid come-
eonsentiat, 12. perdaci] D quaris, 21—22. odium —
produci. 15. ita] om. D. gratiam] A; al. odium vel
16. examinando] om. A^;D ex- (aui, an) timorem vel (aut)
aminandia, tuus] A iua, amorem,
18. tortio] B tertio vero,

dorum, 1. 1., legitur: ^'Januario, Episcopo Salonitano,

Theodoricus Rex Joannes itaque flebili nos allega-

tione pulsavit, sanctitatem /estram a se sexaginta orcas olei
ad implenda luminaria suscepisse: quarum pretium sibi po-
stulat oportere restitai. Bonum quidem votum, si tamen
non ihi aliquid miseeatur adversum*\ Of. Albertan. De Arte
Loqu, p. XCIX. * Evang.: "Cum loquitur mendaclum,
ex propriis loquitur, quia mendax est, et pater ejus".

CONSILIO IN GENERE.

57

1 tem, et alia multa, quae circa consequentiam no-
tari possunt, quae hic commode enumerari non

3 valent. In quibus omnibus bonum eligendum est
et utilitas assumenda, odio et timore, injuria et

5 guerra, et aliis raalis penitus omissis atque re-
motis.

7 Super eo vero, quod quarto loco adjecit Tul- [J^Y^s^ ^^'^^'

lius, videlicet ex quihus qucRque gignantur, valde
9 pensandum est, ut examines unumquodque ver-

bum consilii, an gignantur aliquid virtutis an
11 vitii, an aliquid quod merito debeat vitari, vel

ex quo commoditas vel utilitas possit trahi.
13 Super quinto deniqoe verbo, ubi Tullius (^'^ero ibidem.

dixit quce cujusque rei musa sit, diligenter pro-
15 videas examinando causas rerum, easque solli-

cite requirendo. Ait enim Seneca: "Cajusque f)e^ivvhS^iubm
17 facti causam require et, cum initia inveneris, ^^^^' '^**''

exitus cogitabis", de quo initio et exitu satis tibi
19 supra dixi. Causam igitur requiras, scilicet ef- supra p. 51-55.

ficientem, materialem, formalera atque finalem;
21 item causam principalem atque accidentalem, quae

potest dici occasio potius quam causa; item
23 causam proximam atque remotam.

Ad hoc ergo, ut consilium bene examines
25 et negotia tua prudenter pertractes , "in futura ^^^^jy KiJ'S««

prospectum intende et , quse possint contingere, ^***"'*-
27 animo tuo cuncta propone". Et non solum in

futura, sed etiam in prseterita intendere debes.
29 Ait enim Seneca, De Formula Honestae Vitse: Martinus oum.

1. circa] A eura; Dadcer* dum, 1]. an aliquid] B vel

tam. consequentiam] B con- aliquid. vitari] C vicii. 1 6. cu-

sequentia; A convenientiam, jusque] A* uniuscvjusqiie ;

notari] A^ vocari. 2. hic] K C ejusque facla causam re-

610. .3. valent] I) valerent» quirere. 18, i/iltio] D vitio.

5. omiesis] D obmisHs. 8. ex 19. dixi] D scHpai. 23. proxi-

qaibus quxque] D ex quihus-' mam] B propiam. 29. enim]

cunque; A^ qua ex omnibus. om. B. Yitse] om. D.
9. pensandam] B perpensan^

58 CAP. XXVII. QUANDO CONSIUUM SIT

Martinus Dumi- "Si prudens es, animus tuus tribus temporibus 1
tutibusCard.cA. dispensetur: prsesentia ordina, futura provide,
praeterita recordare; nam qui nihil de preeterito 3
cogitat, perdit vitam; qui nihil de futuro prae-
meditatur, in omnia incautus incidit. Propone 5
autem animo tuo et mala futura et bona, ut illa
sustinere possis, ista moderari". 7

CAPUT XXVIL

Quando Consilinm Sit Assumendnm Vel Appro-
bandum.

Viso, quomodo examinandum sit consilium,
videamus, quando sit assuraendum et approban- ^
dum. Et certe assumendum et approbandum est
consilium tunc demum, quando fuerit examina- H
tum, et bonum ac utile fuerit visum. Et licet
bonum videatur consilium, non tamen statim il- 13
lud sumere vel capere debes, sed diligenter in-
spicere, quomodo poteris perficere. Ait enim 15
ofjie. Tullius: "Ad rem gerendam qui accedit, ca-
veat ne id solummodo consideret, quam illa res 17
honesta sit, sed etiam ut habeat eiFiciendi fa-
cultateni* In quo ipso considerandum est, ne 19
aut temere desperet propter ignaviam, aut minus
consideret propter cupiditatem. In omnibus 21
autem negotiis , prius quam aggrediare , adhi-
benda praeparatio est diligens*', Considera ergo, 23

1. esj A est. temporibus] perspicere. 16. TuUius] A

D pnriibus. 5. incautus] D Seneca, 17. solammodo] BG;

cautm. incidit] B incedit; M al. solum. quam] G qua.

procede. 6. autem] D autem 18. efflciendi] BG; al. fa^

in. 7. siistinere] B suhstinere. ciendi. ] 9. est] om. 6. 20. de-

9. approbandum] D compro- speret] D desperetur] A dis-

handum. 10. assumendum] B pergat. 21. minus consideret]

adsumendum. 15. perflcere] G 0 nimis confidat.

ASSUMENDUM VEL APPROBANDUM.

59

1 ne nimis capias; nam in proverbio dicitur: Qui
nimis capit, parum stringit. Inde etiam Cato

3 dixit : Dionys. Cato De

Morihusy L. III,
Dist. 16.

Quod potes, id tempta, operis ne pondere pressus
5 Succumbat labor, et frustra temptata relinquas.

Talia enim incipere debes, quae ad finem perdu-
7 cere possis, sicut dicit Seneca: **Majora te ne ^^cUfia.3iicm,

quaesieris*'. "Id quaere, quod potest inveniri; id
9 disce, quod potest sciri ; id opta, quod optari co- ^^»^'** *^*P'

ram bonis potest. Ne altiori rei te imponas,
11 in qua statim tremendum cavendumque sit". Item

alibi dixit: Partiendum est onus, sub quo in via
13 deficias; nam qui volare satagit, antequam pen-

nas assumat, irremediabiliter corruit. Et si forte
15 ad bonitatem vel ad utilitatem vel etiam ad ho-

norem tantummodo respiceres, et non ad facul-
17 tatem sive possibilitatem, cito accideret tibi quod

supra dixi:

19 Qui plus posse putat, sua quam natura ministrat, Esopns Moraii-

zatus, cf supra

Posse suum superans, se minus ipse potest. '"ap- -Xu. p- 3*.

21 Si autem fuerit consilium dubium, sive ad dictum
sive ad factum pertineat, semper tacere vel non

23 facere debes, et eligere potius non quam sic,

Ait enim Petrus Alfunsus: "Si dicere metuas ^jytl^^iint^^^^]

25 unde poeniteas, seniper est melius non quam sic'\ ^^*

1. ne] om. G. 2. Imle] B vis; CD chorU. 11, caven-

item. 6. perducere] D pro- dumque sit] A veL cavendum

ducere. 7. te ne] B; al. te- quid sit. 12. partienduni] C

ne. 8. quaBsieris] B; al. quia pasciendnm. onus] honus ;

scieris. iiotest invenirij CD D bonis. quo] D quo non.

poies invenire. 9. potost sciri] 16. facultatem] D facilitatem.

D potes acire, coram] B co- 22. pertineat] B pertinebit.

* Mart. Dum.: ^< . . . in qua stanti tibi tremendum {al.
timendum), ascendenti (a2. descendenti) cavendum (a{. ca-
dendum) sit'\

60 C. XXVII. QUANDO CONSILIUM SIT AS8UMENDUM.

cseoiiius Baibus "Sapienti enim magis expedit pro se tacere, quam 1

De Nugis Philo- , . ^ . i • .

sophorum,p,2S: loqui coutra SB ; quia paucos vel nemmem ta-
Dioffema. ceudo, multos loquondo circumventos esse vidi- 3
cf. c»cn. Baib. mus*\ Verba enim sagittis sunt quasi similia:
facile emittuntur, difflcile re
dantur; unde dici consuevit:

^'^**' facile emittuntur, difflcile retrahuntur vel emen- 5

fCn. ^^**'* Evolat eraissum semel irreyocabile yerbum. 7

Quare in dubiis melius est tacere quam dicere,
sicut et in factis dubiis melius est non facere ^
quam facere, ut ait Tullius hoc raodo dicens:
^^'^'^' "Bene praecipiunt , qui vetant quidquid agere^ H
quod dubites sequum an iniquum sit. JSquitas
enim per se lucet; dubitatio autem significationem 13
Cfficii. Baib. 7)« continet injuriae". Et alius dixit: '*Si quid du-
foTsoeratZ' Mtas , DC fec.eris ; animi enim judicio quod ne- 15

gatum fuerit, fugito"; quia, ut supra dixi se-
Pubui. syrus cuudum Senecam, "solet esse in dubio pro 17

Sent. B93. W. „ '

consilio tementas .

In omnibus denique praedictis ita per te et 19
alios doctus sis, ut semper eligas bonum, veri-
tatem, utilitatem, rationera atque justitiam, con- 21
trariis penitus omissis.

2. paucos vel] om. AA^B; trahuntur; B detrahuntur.

cf. Albertan. Ve Arte Loqu^ emendantUT] om. A; A^C

p. XCVIII. tacendo, multos emundantur, 8. est] om. D.

loquendo] B in taeendOf mul- 0. et] om. B. 22. omissis]

tos in loquendo. 4. quasi] D obmissis; B amissis,
om. B. 5. retrahuntur] D cac-

*Walt. Burlei. Lihell. de Vita et Moribus Philoso-
phorum cap. XXII: Simonides: "Tutius est tacere quam lo-
qui; neminem enim tacendo, multos autem loquendo circum-
ventos agnovimus". ** CaeciUus Balbus: ^*Crimen

sagittae est simile: facile inflgitur, difflciie expeUitur ' Cf. Al-
bertan. De Arte Loqu. p. XCVIIT.

O. XXTIII. QUANDO OONS. 8IT RETINENDUH. C. XXIX. 61

CAPUT XXVIII.
Qnando Et Qiialiter Consiliam Sit Betinendnm.

1 Viso et cognito, quando et qualiter consi-

lium sit capiendum sive assumendum, videamus,
3 quando et qualiter consilium sit retinendum. Et

certe consilium est retinendum, quando per pro-
5 bationem et experientiani apparuit bonum ac utile ;

nam, nt supra dixi, Paulus ait: "Omnia pro- i;aui.i?pis«. fa*^
7 bate: quod bonum est tenete". Et tunc magna ^^[3 ^,^26^'**^

constantia illud retinere debes: ait enim Cato: Dionysms cato

De MoHbua L. I
Dlst. 7.

9 Constans et lenis, ut res expostulat, esto;

Temporibus mores sapiens sine crimine mutat.

11 Nam et Seneca, De Formula Honestfie Vitae,

dixit: "Mobilis esto non levis, constans non ^l%^^tx^u»

13 pertinax". Constanter ergo consilium servabis, ^*^'
non pertinaciter.

CAPUT XXIX.

Qnando Consilinm Vel Promissnm Possit Vel
Delieat Mntari.

15 Nunc superest videre, quando consilium vel
promissum mutari possit vel debeat. Et certe
17 consilium mutari potest multis ex causis.

Mutari namque potest cessante. cansa, vel
19 etiam nova cansa superveniente ; nam "cessante i^ecretez. Qrego-

«, „ , r«IX, L. II Tit.

causa debet cessare eflrectus , et qufle de novo xxiv, c. 26,
21 emergunt, novo indigent consilio, ut leges di-
cunt. Quare dici consuevit:

2—4. sive — retinendum] magna] G eum mapna. 17. ex]

om, D; om. nive assu* om. D. 19. ettam] B etiam

mendum. 4. probationem] B non. 21. emergunt, novo]

prolationem. 7. est] om. B. om. C; B emergunt de novo.

62 CAP. XXIX. QUA.NDO CONSlLlUM VEL PR0MI8SUM

Of. mpra p. 13, Non credas stultum cum re mutare consultum. 1

Y. 11.

Inde etiam Seneca dixit: Consilium tuum sl
audierit hostis, consilii dispositionem permutes. 3

Potest etiam et debet mutari consilium, si
errore vel aliqua ex causa malum vel inutile 5
fuerit captum, quod frequenter accidit; nam, ut
Dt^^ivvi^ub^ ^^^^^^' "sunt qu8Bdam, quse non videntur 7
cardin, oap. I. booa esse, et sunt; et sunt, qua3 videntur, et
Martin. Dumi- sunt". "Crebro quidem faciem mendacii 9

ensis Ibidevn. •"•

veritas retinet; crebro mendacium specie veri-
tatis occultatur. Nara sicut aliquando tristera 11
faciem amicus, etblandara adulator ostendit: sic
verisimile coloratur et, ut fallat vel subripiat, 13
owid Amorim. conatur". lude etiam Ovidius dixit;

L.I, Eleg. Vlir,
V. 104.

Impia sub dulci melle venena latent. 15
Ecei^iaaticus, ^ena 'Mu omnibus bonis duplicia mala invenies".

xn, 7. Cf. j?u_pra 17

p. 54, V. u. ut supra dixi. i*
Item rautandum est consilium, si turpe fuerit
vel ex turpi causa; nam si ex praedictis causis
etiam promissio facta esset, tamen effectum non
teneret, quia vel ipso jure nulla esset, vel ex-
ceptio contra eam daretur; generaliter enim no-
Dig^t. XLV, viraus, "turpcs stipulationes nullius esse momenti^V^S
ut leges dicunt.

Item mutandura est consiliura, si ad pecca-
tum pertineat, quia generaliter dici consueyit:
xxPsof''''*'^'^** "Nullum consilium est contra Dominura". 27
Et quod dixi tibi de promissione turpi non
servanda, intelligas etiam de promissione impos- 29

1. cum] ora. D. consultum] dit] C ostendunt. 13. et] om.

codd. consilium. 2. Inde] B BD; A vel. 15. latent] H pa-

idem. 8. videntur] D viden- tent. 18 & 25. mutandum] D

iUT mala. 10. crebro] B et vitandum, 18. fuerit] B fuit.

ereho. ]1. occultatur] B occu- 25. est] D esset. peccatura]

litur\ C oceultum. 12 osten- A patrem 26. quia] B quare.

POSSIT YEL DE6BAT MUTARI,

63

1 sibili vel de ea, quae commode servari non po-

test, vel de ea promissione, qnse magis nocet
3 promissori, quam prosit ei, cui proniittitur, vel,

etiam de illa, quge inutilis est vel contraria ei
5 cui promissio facta est. Ait enim Tullius:

"Nec promissa servanda sunt, qusB sunt hijs, f^^^^\^^ ^•^•^*'-
7 quibus promiseris, inutilia: nec si tibi plus no-

ceant, quam illi prosint, cui quid promiseris".
9 Unde supra dixi: Sapiens non nientitur, cum cf.^jupra p. is,

suum propositum mutat in melius* Sicut enim
11 "non videtur dejerare qui ex concessa causa fjf"*-

deserit jusjurandura'', ut lex dicit: hoc denique
13 serves pro regula generali, quod per sapientes

dici consuevit: "Malum est consilium, quod mu- ^^^"sea^^^.'
15 tari non potest'\ Quare hujusmodi juramenta,

qu£B dicuntur prcecisa, videntur raala ideo quod
17 in aliquibus sunt mutanda.

Prsedictis notatis ac diligenter cognitis ME-
19 LIBEUS respondit dicens: Huc usque, domina

mea, suflficienter de consiliis et circa consilia in
21 genere me docuisti. Vellem tamen ut, ad spe-

ciem descendendo, consilium super hoc negotio
23 praesenti mihi datum mecum examinares, ita ut,

utilitate provisa et cognita, quod nielius fuerit
25 eligamus.

PRUDENTIA dixit: Domine mi, rogo te ut,
27 si forte aliquid dixero, quod tibi displiceat, ad

animum non revoces, quia in tui honorem atque
29 utilitatem hoc dicam sperans , quod patienter

]. tiotniiiodej I> admodum. cuntur] om. D. prscisa] A'

4. illa] D illo, 7. noceaiit] B pratUa ; C pracista ; D pra-

nocerent; D nocet, 9. dixi] cise. ideo quod] B ideoque,

BD scripsi. 11. non] om, D. 19. respondit] D respondens,

dejerare] D degerere\ A de^ Huc] D hijs. 21. me] om. B.

viare\ A^ deerare. 15. hu- 23. ut] AD ut in. 24, pro-

jusmodi] B hujus. 16. di- visa] BD pravisa.

64 CAP. XXX. DE BRRORE CONSILII.

saiom. Froverb. sustiiiebis i nam "qui corripit hominem magis gra- 1

X X V I i I 23 ' j. 1. o o

^ ' tiam apad enm inveniet, quam qui per linguse
blandimenta decipit". Scias igitur: consilium, 3
quod dicis tibi datum, non potuit dici consilium,
sed, salva pace tna, fuit quaedam arrengatio * 5
sive contionatio improvida et indiscreta. Nam
iu multis capitulis errando malum consilium ce- 7
pisti.

CAPUT XXX.

De Errore Consilii.

Primo enim errasti in congregatione con- 9
silii; nam primo debebas congregare paucos con-
silii habendi causa et postea, si opus fdsset, 11
oumpra p. 13, multos : tu statim a principio vocasti "multitu-

dinem onerosam". 13

Secundo errasti quia, cum debuisses con-
gregare bonos amicos ac sapientes ac peritos, 15
probatos ac fideles inventos et maxime senes,
ta cum praedictis congregasti quoslibet notos, 17
etiam malos, juvenes ac stultos, adulatores quo-
que et simulatores et assentatores, et illos etiam, 19
qui non amore sed timore tibi reverentiam osten-
debant: quod minime facere debuisti. 21

1. sustiiiebis] D sustineas. esmouvemeni al. amouvement

2. apud eum inveniet] B inve- al. mouvement; Chaucer mo-

nit apud deum. 3. igitur] A cioun or moevynge of foUy,

igitur quod» 4. potuit] D 10. nam — consllii] om. D.

poterit, 5. arrengatio] A^BG 12. a principiojom.D. 13. od6-

arengatio; A allegatio\ I) rosam] B honorosam» 19. as-

aregnantia; C arrogantia\ M sentatorea] B absentatores ; D

arroganza \ N /"oi (improvlda) ascentatores.

* Cf. Dufresne du Cange, Glossarium Media et Infima
Latinitatis, Ed, Henschel. Paris. 1840—45, in 4to: arengOf
arrenga.

CAP. XXX. DB ERROBE CONSlLlI,

65

1 Tertio vero errasti, quia cum ira simul et

voluptate seu cupiditate atque festinantia tu ira-
3 tus consilium postulasti, non removendo preedicta

tria a te et a consiliariis tuis, qusB sunt con-
5 traria consilio.

Quarto vero errasti, quia, cura tuara vo-
7 luntatem consiliariis ostendere minime debuisti,

tu voluntatem tuam illis ostendendo, magnam af-
9 fectionem de vindicta in continenti facienda eis

deraonstrasti ; quare consiliarii, magis secuti tuam
11 voluntatem quam tuam utilitatem, de vindicta in

continenti facienda tibi consuluerunt.
13 Quinto errasti, quia unico consilio con-

tentus fuisti, cum in tam arduo negotio multa
15 consilia sint necessaria.

Sexto errasti, quianon examinasti consilium.
17 Septimo demum errasti quia, facta par-

tita, non es secutus voluntatera et sensum sa-
19 pientium et amicorum, sed potius voiuntatem ac

sensum multitndinis stultorum atque errantium.
21 Si enim ad multitudinem, et non ad sensum re-

spexeris, nunquam bonum consilium habere va-
23 lebis; nam stnltos semper invenies in centuplum,

quam sapientes; et stulti stulta diligunt, et ani-
25 mum suum semper ad stultitiam inclinant; sa-

pientes vero panci paucos inveniunt sapientes;
27 quare in partitis, quse in consiliis fieri consueve-

runt, semper succumbunt. Inde est, quod in
29 partitis, quae in consiliis civitatum fieri consue-

2. seuj B ; C aive, 4. sunt] tos — centuplum] A stultos

B sint. 8. magnamj om. B. plures in centuplo invenies.

10. demonstrasti] B demostra^ 26. paucij om. B. sapientes]
$ti, consiliarii] B consiliariia. om. D. 27. quare] AD quare
secuti] om. A.j D sequuntur. alia. paititis] D peritis'^ om.

11. quam tuamj AD om. tuam, A. quae] AD quam. 28—29.
dd] D cum de, 17. demum semper — coDsueveruiit] om.
errasti] B et uUimo, 18. sapl- 0. 29. cousUUs] A^ eonciliis.
entium] B sapientum, 23. stul-

AlberUa. Iiib. Ooniol. 5

66

GAP. XXXI. DE EXAMINATIONE

verunt, consilia semper malum sortiuntur efFe- 1
ctum, si voluntatem multitudinis, et non pauco-
rum sapientiam, sectantur. 3
MELIBEUS respondit : Bene confiteor rae er-
xxixfp'''^^^ rasse; verum quia supra mihi dixisti, me licite 5
consilium posse post examinationem, et etiam
post captionem mutare, licet melius fuisset ab 7
initio malum et indiscretum consilium non ca-
pere, quam captum postea mutare, tamen post 9
examinationem de novo faciendam ad tuam vo-
itom^^AdhXfo luntatem sum mutare paratus; "humanum enim 11
^iriTiS* ®st peccare, diabolicum vero perseverare".

Tunc PRUDENTIA respondit: Consilium, quod 13
dicis factum, nullo jure infactum fieri potest. Ait
enim lex: Factae autem res nulla constitutione 15
infactae fieri possunt. Verumtaraen, quod factum
est, examinari potest et, errore depulso, utilitas 17
discerni atque assumi.

CAPUT XXXL

De Examinatione Consilii In Specie.

Examinemus itaque illud quale consilium, 19
utilitatem dante Domino assumpturi. Dt igitur

5. mihi] om. C. 8. malum] liumj fortasse = iUud con-

D minus malum, 11. sum silium^ quale $U', ve\ quale^vo

mutare] A mwiwc 5Mm ; D om. quale qualei cf. infra p. 76,

mutare, 12. est] om. G. dia- v. 18: istud quale quale (o:

bolicum] 0 fSamvmov; Spec, qualecunque) comiliMm\ M

Hist. dAaholieum, 14. jure] quello consigllo <iualunque egli
kmodo, infactum] C iwfccittm. quelloy chedato L 20. as-

16. infactaB] C in/iecfce. factum] sumpturi] B assumpturi 5«-

om. B. 17. depulso] rc- mua. igitur] B ergo.
puUo* 19. lllud quale consi-

* Joannis Chrysostomi Opera. Paris, 1718. in fol. T. I,
p. 26. Par(£nesis sive Adhortatio ad Theodorum lapsum.
Cf. Vincentii Bellovac. Speculum Historiale. Duaci 1624. in
fol. L. XVII, c. 45, p. 669-70: Jo. Chrys. Ve Reparatione
LapaL

CONSILII IN SPECIE.

67

1 examinatio recte fieri valeat, a capite incipiendo,

singula dispiciamus.
3 Consilium quippe medicorum de cyrurgia

rectum et bonum fuit: nam "ad illorum officium ^fpo-

' m IXj L. I, Tit.

5 spectat omnibus prodesse et nulli nocere" et

artera suam sollicite prosequi, ut sapienter dixe- i-*
7 runt. Remunera ergo illos largissime, ut gau-

denter atque solJicite artem suam prosequenteSj
9 tam suam quam filiae tuae faciendo utilitatem,

illam velociter, dante Doraino, ad sanitatem; per-
11 ducant. Licet enim amici tui sint, nihilominus

tamen sunt remunerandi. Frequenter enim ac-
13 cidit, ut medici aliique de artibus singulis prae-

ponant amicitiae utilitatem pecuniariam et, ubi
15 sentiunt lucrum, ibi magis procurent. Et quod

dixi de medicis cyrurgiae, idem intelligo de con-
17 silio physicorum, qui quasi eadem dixerunt. Volo 14-22. ^

taraen audire, qualiter intelligas verbum dubium,
19 quod protulerunt, scilicet: coniraria contrariis

curantur,

21 MELIBEUS respondit: Intelligo contrarium,
quod fecerunt mihi inimici mei, posse curari per

23 aliud contrarium, quod eis facere volo; injuriam
ergo mihi factam per vindictam contra illos fa-

25 ciendam et injuriam, quam eis faciam, curabo.

2. dispiciamus] Adespicia'^ \[. amici] om. D. 12. tamen]

mtis\ A'^ despicias. 3. quippe] om. C. 13. aliique] D iJii-

D vero, de] A in. cyrurgia] qwe; aliique doctores

A" symrgia-, B cyrugia; CF de. artibus] D artibua suis.

cyrogxa\ A cirugia; D ciro- 17. physicorumj B; al. phisi-

gia, 6. sapienter] B; al. sa^ cotum, 18. intelligas] om.

pientes, 7. gaudenter] A^BG D. 19. scilicet] A dicentes,

gaudeant. 8. sollicite] B sol- 22. curari] B curare, 23. eis]

Hcitent. 10. Domino] 0 Deo, D ego.

* Decr. Greg. IX, 1. 1.: "Quum sacerdotis sit offlcium
nulll uocere, omnibus autem yelle prodesse" cett.

5*

68 O. XXXI. DE EXAMINATIOKE CONSILII IN SPEOIE.

PRUDENTIA dixit: Facile credunt homines 1
quod volunt, et animum suum ad suum deside-
rium velociter inclinant. Ego autem illud ver- 3
bum non ita intelligo; nam malum non est con-
trarium malo, nec injuria injuriae, nec vindicta 5
vindictae, sed sunt similia. Per vindictam nam-
que vel injuriam non curatur injuria vel alia 7
vindicta, immo augmentantur et crescunt. Intel-
ligo itaque, malum contrarium esse bono, pacem 9
guerrae, concordiam discordiae, frigiduin calido; et
ita infinita possent poni exempla. Secundum 11
ergo dictum illud oportet contra discordiam op-
ponere concordiam, et contra guerram opponere 13
pacem. Et etiam secuudum beatum Paulum,

Bom: iiif 21^^ dixit in Epistola ad Romanos: "Noli vinci 15
a malo, sed vince in bono mahim" ; et iterum

XIV, i?.*'^*"* in eadem Epistola subicit: 'Itaque qus3 pacis 17
sunt, sectemur"; et supra in eadem Epistola

PattWftWew dixerat: "Nulli malum pro malo reddentes, pro- 19
yidentes bona non tantum coram Deo, sed etiam
coram omnibus hominibus ; si fieri potest, quod 21
ex vobis est, cum omnibus hominibus pacem ha-
bentes*\ 23

Cf. supra p. 8, Nunc accedamus ad examinationem et ex-

' * ' positionem consilii, quod dederunt tibi causidici 25
sapientes ac senes, qui quasi eadena consulue-
runt dicentes , ut personam tuam super omnia 27
custodias, et domum tuam diligenter munias, al-

cf, awi?ro p. 10, legantes etiam, non esse in talibus subito nec 29

T. 17—20. ° *

festinanter procedendum, sed cum dihgenti pro-

1. dixii} Xrespondit 3. ve- oporteret 14, etiam] ita.

lociter] om. B. 6. vindictae] 17 — 18. subicit — supra] om.

B vindictcB vel injurice. nam- A. 18. sectemur] B «cciamur;

que] B autem, 8, augmen- C sectentur. 19. dixerat] AD

tantur et crescunt] A augmen- dixit. 20—21. si fieri — ho-

iatur et erescit 9. malum D miuibus] MO, 27. tuam] om.

malum eonsiliunh, 11. infl- D. 29. piocedendum] 0 pro-

nlta] om. A. 12. oportet] D eedere diu.

OAP. XXXII. DE OUSTODIA PEBSONJEJ. 69

1 visioDe ac praeparatione et deliberatione raaxima

sollicitaque cura oinnia esse peragenda. Et certe,
3 cum istud consiliiim planum ac rectum sit, et ab

omnibus sapientibus valeat propter rationes sibi
5 assignatas merito comprobari, meo arbitrio in

paucis indiget examinatione vel expositione. Quod
7 enim dixeruot de tuae personge custodia bene no-

tandum est.

CAPUT XXXII.
De Cnstodia Personse In Ouerra Constitntae.

9 ^Scire enim debes^ quod qui guerram habet

multipliciter se custodire debet.
11 In primis igitnr custodiam a Deo postu-

lare suppliciter ac devote debes, a quo est "omne ff"'-
13 datum optimum" et sine cujus auxilio nihil bene

valet custodiri, Propheta hoc testante, qui ait:
15 "Nisi Dominus custodierit civitatem, frustra vi- jP«- cxxvi, i.

gilat qui custodit eam'\
17 .Secundo custodiam tui committas proba-

tis et notis ac fidelibus amicis , ab illis auxi-
19 lium, si opus est, ad tui custodiam postulando.

Ait enim Cato:

IV, Diat. 13.

21 Auxilium a notis petito, si forte laboras, •

Nec quisquam melior medicus, quam fidus amicus.

23 Tertio custodias te ab omnibus extraneis et

ignotis, illos semper suspicando. Ait enim Pe- ^^^^^^ Aifonai
25trus Alfunsus: "Ne aggrediaris viam cum ali- Disapuna cur.

°° XVIII, 10.

3. cum] om, D. istud] ADH stodit eam] AA*e<c.; l>vig\lant

illud. 4. sibi] AF; BCDGHI qui custodiunt. 2?. quisquam

ibi, 7. enim] A ergo ; G bene, melior] C quicquamme, 22 —

12. suppliciter] H supliciter\ 23. medicus — custodias] om.

D simpliciter M sempUce^ 0. 24, illos] om. D. 25, Ne]

mente. 14. hoc] om. D. ait] B non.
B dixit, 15— 1 6. vigilat qui cu-

70

CAP. XXXII. DE CUSTODIA PERSON^

Petrus Alfonsi

DiaeipUna Cl&r*
XVIII, 10.

Supra p. 45—53,
cap. XVIII sqq.

Salom. Proverh.
XXVIII, 11.

Fublil. Syrus
Sent. 642. W*

Idem Sentent
607. W.
Idem Sentent
880. W.*

Publil. Syrus
Sent. 116. W'

quo, nisi eum prius cognoveris; et si tibi in via 1
ignotus se associaverit, iterque tuum investiga-
verit, dic te velle longius ire quam disposueris ; 3
et si detulerit lanceam, vade a dextris: si en-
sem, vade a sinistris". 5

Quarto custodias te sagaciter ab omnibus
illis, quorum consilium tibi dixi esse vitandura, 7
supra in titulo: Quorum Consilium sitVitandum.

Quinto vero ita te custodias, ut vilipen- 9
dendo parvum inimicum custodiain tui non omit-
tas. Sapiens enira in omnibus metuit, et maxime 11
inimicos. Unde Salomon dixit: "Beatus homo,
qui semper est pavidus ; qui vero mentis est 13
dursB, corruet in malum". Timere ergo debes
omnes insidias; dixit enim Seneca: ''Qui omnes 15
insidias timet, in nullas incidet"; et iterum idem
ait: ^^Semper metuendo sapiens vitat malum"; 17
unde alibi idem dixit: "Non cito perit ruina,
qui ruinam tiraet". Et licet videatur tibi, te 19
bene esse tutum et in tuto loco, nihilominus ta-
men tibi cavere debes. Ait enimidem Seneca: 21
"Caret periculo, qui etiam tutus cavet*'. Et ti-
mere debes non solum magna, sed etiam modica 23
et parva, et non solum magnos inimicos, sed

1. tibi] post ae collocat D.
2. iterque tuum inv.J om. B.
4. detalerit] A tulerU. 6. sa-
gaciter] om. B, 8. supra —
sit vitandum] om. AD; BC
est V. 10. custodiam] A^B
eustodes; F ctistodes aliamanu
custodiam, tui] A tihi. omit-
tas] D ohmittaa ; A committaa.
13. est]om.B; De«. 15.omnes]
GD omnis, 16. nuUas] B nul-
lam. incidet] D inddit-^ M

cade; N cherra. 18, perit
ruina] Fperiit ruina ; H ruina
perit\ D perit in ruinam', B
petit ruinam; G ruinani pa-
rit; A ruixa parit ruinam^
M non tosto perisce per ruina,
chi ruina teme. 19. te] D
de. 20. tutum] A tuum\ D
tune. 21. tibi cavere] A ti'
mere. debes] B debeas. 22. Oa-
ret] D cavet. 23. modica] 0
permodica,

* Publilius Syrus: "I^on cito ruina opteritur, qui
rimam timet".

IN GUERRA CONSTITUT^.

71

1 etiara parvos. Scriptum est enim: "Inimicum,
quamvis humilem^ docti est metuere". lode etiam
3 Ovidius, De Remedio Amoris, dixit:

Parya necat morsu spatiosum vipera taurum ;
5 A cane non magno saepe tenetur aper.

Et Pamphilus ait:

7 Res tamen interdum grandia parva movet;

Ex minima magnus scintilla nascitur ignis,
9 Et generat paryum grandia principium.

Et alibi:

11 Causa pusilla nocet, sapiensque nocentia ritat.
Et Martialis dixit:

PubUI. Syrus
Sent 255. W-

Ovid. DeBemed.
AmorislU 26-26.

Pamphilus 2>e
Amore. Parisiis
1510; fol. c V
verso.

Ihident fol. c VII
verso.

13 Quem leo non tetigit, dum mordet aranea IsBdit«
^mule, non tantum grandia, parya cave.

15 Sed licet ita timere debeas, non taraen debes
esse nimis timidus, Ait enim Seneca: *Teri-

17 cu]a timidus, etiam quse non sunt, videt". Et
alibi idem ait: "Cotidie dampnatur, qui semper

19 timet". Et alibi scriptum est: **Qoidam fal-
lere docuerunt, dum falli timent'\ Et etiam

21 Cato dixit:

Nam timidis et suspectis aptissima mors est.

23 S e X 1 0 denique custodire te debes a veneno
et toxico et ab omniam irrisorum et malorum

Fseudo-Martial.

Publil. Syrus
Sent 452.

UemSeiU, 97. W

Seneca Epist.
III. § 3.

Dionysins Gato
De Moribus L.
IV, Dist. 43.

4. spatiosum] om. C. 7.
grandiaj 0 gaudia, movet]
D maneL 8. ExJ A' eL mi-
nima] C unde. 9. Et — prin-
cipiam] om. AD. parvum] C
parva. 11. Causa — vitat]
om. E. 12. MartialisJ A^ Mar-
cm. Versus 12 — 14 ora. A.
14. ^Hmule]? nomeri proprium

cf. Albertan. L. de Amore et
IHlectione Dei cett., cod. D,
fol. 64 reeto. ; codd. euole ;
evoia scribere nolui. 22. namj
om. A*B. 24. toxico] ODF tos"
sico ; B toaieo. omniamj om.
D; A/fcominwm; A^omni, 23 —
24. Nonne legendamest: ut a
veneno et toxico ah omniun^i^

72

CAP XXXIII. DE TURRIBUS.

consortio vel coUoquio. Scriptum est namque: 1
cf.Aibertaii.pe Qjjxa irrisore consortium non habeas: loquelsB

Arte Loqttmdi ^ ^

p. cviii. ejus assiduitatem quasi toxica fugias. Societas 3
ejus tui Jaqueus est, alternaque afFabilitas de-
spectio. 5

Cf. awjwa pag. 8 Similiter illud, quod consuluerunt idem sa-
pientes dicendo, ut domum tuam diligenter munias, 7
examinatione et expositione indiget. Quare a te
volo audire, quomodo illud verbum intelligas. 9

MELIBEUS respondit: Credo, illos intellexisse,
nt debeam munire domum meam turribus et aliis 11
altis fiedificiis, quarum vel quorum munimine tueri
me valeam, et inimici timeant offensionis causa 13
illic accedere.

CAPUT xxxm.

De Tnrribus.

PRUDENTIA respondit: Munitio turrium et 15

aliorum altorum sedificiorum ad superbiam ple-
rumque pertinet, et timor et odium inde gene- 17
ratur, ita quod vicini amici propter timorem fiunt
inimici, et omnia mala inde nascuntur , quae oc- 19

Sttprojjap.xxi, casione timoris notavi tibi supra in titulo: De

Vitando Consilio Illorum, qui non Amore, sed 21
Timore Reverentiam ostendunt. Quare Salo-

xylT. ii!'^'''^ mon dixit: *'Qui altam facit domum suam, quaerit 23

1. namq^ue] B enim. 3. toxica] fensionis] B offensiones, 14. il-

¥ tossica; C tussica; B to* lic] D ittMc; ^WtM*. 15. Mu-

sica. 4. tui] A tihi.' affabi- nitio] D monitio. 16. alio-

litas] D affcahilitas. 6. illud rum altorum] BC om. nliorum;

quod] A isiud quod; G quud AD om. altorum. 17. inde]

Ulud. 9. intelligas] B intel- om. B. 18. ita] om. C. vicini

Ugat 10. iUos] AA* istos. amici] A amici mcini; A'BF

11. allis altis] BG om. alUs; vieini et amiei. 21. Consilio]

AA^F om. altis, 12. ma> D eonsortio,
nimlne] 6 munitione. 13. of-

CAP. XXXIV. BE SUPERBIA.

73

1 ruinam; et qui evitat discere^ incidet in mala".

Praeterea turres cum magno labore et infinitis
3 expensis fiiint; et etiam cum factse fuerint, nihil

valent, nisi cum auxilio prudentium et fidelium
5 amicorum et cum magnis expensis defendantur.

De qua superbia Jhesus Sirac dixit;

CAPUT XXXIV.
De Snperlbia.

7 **Initium superbiae liorainis, apostatare aDeo; ^cusia^ieus,

quoniam ab eo, qui fecit illum recessit cor ejus;
9 quoniam initium peccati omnis superbia". Et ite-

rum idera dixit: '^Odibilis est coram Deo et Ece^niaaiicus,
11 hominibus superbia, et execrabilis omnis iniqui-

tas". Et iterum idem ait: "Objurgatio et in- ^^^^iasueusj
13 jurise annullabunt substantiam; et domus, quae

nimis locuples est, annullabitur superbia". Inde
15 etiam Sapiens dixit: '*Ubi fuerit superbia, ibi saiom. Prooerj.

et contumelia; ubi autem humilitas, ibi et sa-
17 pientia" simul cum gloria, Et iterum idem ait:

"Superbum sequitur humilitas, et humilem spi- Ix^x,' 23!^^^^*^*'
19 ritum suscipiet gloria". Et iterum idem ait:

"Contritionem praecedit superbia; et ante rui- |aiom.^prover6.
21 nam exaltatur spiritus". Et etiam Job dixit:

"Si ascenderit usque ad ceelos superbia, et ca- j!??!* ^^'

2. PrsetereaJ C propterea. doinus — supt?rbiaj B, 14. lo-

4. prudentiuin] B prudentum. cuples] B locuplex. 15. Sa-

5. defendaiitur] 0 defendun- piens] 6 Salomon. 17. simul
tuT, 7. InitiumJ D Inimi^ cum gloriaj Of. Albertaii. De
cum, apostatare] I> apostare. Arte Loqu. p. CIY. 17 — 19. Et
9. omnis] A est omnis; M l iterura — gloriaj om. AA^D.
ogni superhia; 0 omnis pec^ 18. superbum] C superbiam.
eati est s. 10. Odibilis] B spiritum codd.; 0 spiritu.
hodibilis. 11. superbia] om. 20. ContrltionemJ B contri-
D. 13. substantiam] AD su- ciionem ; C contritio. 20. su-
perhiam-j M superbia. £t perbia] C superbiam.

74

CAP. XXXV. DE MUNITJONE.

put ejus nubes tetigerit, quasi sterquilinium in 1
fine perdetur". Cum ergo tam detestabilis sit
superbia, totque mala oriantur ex ea et infinita 3
Aibertan. L. De ^1}^ quae notautur in libro De Forma Vitse , in

Amore et Dile- ' ^ '

etione Dei cett. titulo i De Amicitia Superbi vel Perversi Honiinis 5
Vitanda; et etiam cum ex turribus tot raala na-
scantur, meo arbitrio nunquam turres sunt fa- 7
ciendsB, nisi tunc demum quando aliaB munitiones
deficiunt vel non sufficiunt. 9

At MELIBEUS respondens dixit: Quomodo
domum meam aliter manire valeam? 11
PRUDENTIA respondit dicens:

CAPUT XXXV.

De Manitioiie.

Munitio multiplex est. Est enim munitio, 13
qu9e ad dilectionem pertinet, ut amor civium; et
hsec inexpugnabilis est; de qua Tullius dixit: 15
ifiM!" "Unum est inexpugnabile raunimentum: amor

civium", 17

Est alia munitio, quse roborat animam et
corpus, videlicet virtus; et haec similiter inex- 19
pugnabilis est; de qua Ysopus dixit:

Non ope loricae nec egebit acuniine sicae 21

More nec hostili cigusque juyamine pili,

Solo Tirtutum quem constat robore tutum. 23

3. oriantur] codd. oriuntur, plex. 1 5. inexpugnabilis] B

inflnita] B etiam in inflnita inpugnahilis. 16—17. amor

muUa. 4. Forma] B formula, civium] om. 0. 18. animam]

7. meo] CD in eo. faciendse] D animum. 20. Ysopus] B

B c^difieandcB, 8. quando alise] l2sopus\ D Ysaias. 21. ope

om. A. 9. deflciunt v. n. suf- loricae] D opelon. sicae] C site ;

flcinnt] A defidant v. n. suf^ D ficm; BK siccm; L sior.

ficiant. 10. dixit] B ait. 22. More] G merc] L verd;

11. valeam] AA^ ; al. valeo. H neee. 23. Solo] BPK sed

13. multiplex] BKLj al. iri- solo. <iuem] CD quod.

CAP XXXV. DE MUNITIONE.

75

1 Sunt et aliaB munitiones, quae ad defensionem
tantum pertinent, ut sunt fossata, spaldi*, ag-
3 geres et similia.

Sunt denique aiiae munitiones, quas ad de-
5 fensionem principaliter fiunt, licet ex hijs etiam
oflfensiones fieri valeant, ut sunt sagittae et ba-
7 listaB et alia arraa, quibus omnibus munitionibus
domum tuam et corpus, quod est domus animas
9 tuaj, melius quam per turres potes munire,

Quod vero sapientes et senes in fine con-
11 suluerunt: In hoc negotio non est subito nec ^^'

festinanter procedendum; sed cum diligenti pro-
13 visione ac prseparatione et deliberatione sollici-
taque cura omnia sunt peragenda: bene puto
15 dictum ac sapienter. Ait enim Tullius: ^^ln cicero z?e 0/^«.

. T Ij 21, 78.

ommbus negotiis, pnus quam aggrediare, ad-
17 hibenda est praeparatio diligens", Ergo in vin-

dicta et in raunitione facienda et in guerra et in
19 bello et in omnibus negotiis, ante ingressuni vel

aggressum, praeparatio ac provisio necessariae sunt,
21 si commode fieri possunt; nam, ut idem ait,

longa praeparatio belli celerem victoriam facit,
23 Et etiam Cassiodorus dixit: "Munitio quippe cassi^d.rariar.

tunc efficitur praevalida, si diuturna fuerit cogi-
25 tatione roborata. Omnia subita probantur in-

cauta, et male constructio loci tunc quaeritur,

1. defensionem] B defen- B om. in. in beUo] B om.

sionea. 1 — 3. Sunt et — si- in. 19. in omnibns] D om.

milia] om. B. 2. spaldi] 0 in, 20. aggressum] B (zdgres-

spladi, 9. munire] om. D. sum. necessariae] AA^BCDE

11. nec festinantor] post |>j'0- necessaria. 22. celerem] B

cedendum coUocat B. 13— cellerem. 23. etiam] om. D.

14. praeparatione — omnia] 24. praBvalidaj A valida. co-

om. C. 16. in oranibus nego- gitatione] A praparatione.

tiis] om. A. 18. in munitiorie] 26. malej AA^; al. mala.

* Spaldus {spaldum); muras exterior vel promjnens,
propugnaculi species. Dufresne du Cange, Qloss, Med. et
Inf, Latinitatis.

76

CAP. XXXV. BE MUNITIONE.

Cassiod^ Fanar. quando jam pericula formidantur*'. "Res ergo ^
proelioruni bene disponitur, qaoties in pace tra-

L*?n^Bp"48'-'^' ctatur", et "munitio semper tractanda in otio 3
esset; quia tunc male quaeritur, cum necessaria

^as^iod^ariar, judicatur" ; "omnia vero deliberata sunt robusta". ^
Nunc accedamus ad examinandum in specie

v.Vl!fp\ T. 3! consilium, quod dicis tibi datum a vicinis, timore
dilectionem ostendentibus, et inimicis quondam,
qui modo in gratiam tuam redierunt; et ab adu- ^
latoribus sive assentatoribus atque ab illis, qui

Cf.^5ttpm p. 11. gggj.g^Q ^j]^^ aures aliter consuluerunt, quam 11
palam verbis ostenderent; et a juvenibus, qui
tibi consuluerunt, vindictam iu continenti facien-
dam et guerram viriliter et potenti manu pera-
gendam. Et certe in hujusmodi consiliariis, ut l^
supra tibi dixi, multum errasti, quia illos ad con-
silium vocare minime debuisti; et, si bene re- 1''
cordaris, istud quale quale consilinm quasi exa-
minatum est supra in titulo: Quorum Consilium

^ixyi Vitandum et in sequentibus rubricis usque ad

titulum: Quando Gonsilium sit Assumendum. Ye- ^l
rumtamen quia ibi in genere dicta sunt, descen-
damus ad speciem, praefatum consilium exami- 23
nantes.

Videamus itaque secundum Tullium in pri- 55

2. disponitTir] AA^B ; al. lam] om. A. ostenderent] E

disponuntur, tractatur] AA^; ostenderant-, 'F ostenderunt) A

al. tractantur. 3. et] E quia. dicerenU 13. consuluerunt]

4. esset] codd. ; 0 est, 5. Judi- eonsulebant 14. guerram] B

catur] D judieantur, delibe- guarram. 17. recordaris] A'

rata] D rohorata. 9. modo] recorderia. 18. istud quale

D vero. redierunt] B reddi- quale] A istud qualecunque]

erunt. ab] om. D. 9 — 10. adul. A^ illud tale quale; E illud

s. assent. J D aduiaiiom6M8 seu tale; cf. supra p. 66, v. 19:

assentathnibus. 11. secreto] illud quale consilium. quasi]

E aecrete. 11—13. quam — - om. 0. 20&2I. sit] codd, est;

consuluerunt] om. D. 12. pa- cf. supra p. 29, t. 18 & 20.

CAP. XXXV. DE MUNITIONE.

77

1 mis, quid iu hac re verum sincerumque sit; se- n^^^l^sff i^^o

cundo, quid consentaneum sit huic rei, quara fa- p-
3 cere vis, id est vindictae ; tertio, quid consequens;

quarto, quid gignatur ex hac vindicta; quinto,
5 quae fuit causa injuriae tibi illatae, et quare Deus

permisitj tibi hanc injuriara fieri*
7 Et certe, de veritate sincera hujus negotii
non oportet multum inquirere, quia tu bene npsti,
9 qui fuerunt. illi et quot [et quales], qui hanc in-
juriam tibi intulerunt, et quando et quomodo, et
11 qualem injuriam fecerunt.

Examinemus ergo, quid consentaneum huic
13 rei sit, id est, qui et quot et quales consentiant
voluntati et consilio tuo, et qui et quot et quales
15 consentiant cuni inimicis et adversariis tuis. Et
certe tecum sentiunt et consentiunt illi, quos
17 supra nominavi, id est raulti juvenes et vicini,
et agnati atque cognati, et illi, qui tibi consu-
19 luerunt, vindictam in continenti faciendam. Sed
videaraus et inquiraraus, quis es tu, et qui et
21 quot et quales sint illi, quos dicis esse tuos
amicos. Circa tuam itaque personam notare
23 potes et debes quod, licet magnus sis et dives
et potens, solus taraen existis et pernianes. Non
25 enira habes filios masculos , neque fratres vel
consanguineos germanos vel alios necessarios,
27 quorum timore inimici tui a destructione tuge per-
sonae cessarent; et, destructa persona^ bene nosti,

1. hacj om. C. 3. id estj tiaritj D uniiant\ C tuo vo-

Om. D. consequeiisj D «e- luntati et conailio consentiant,

quens, 4. gignaturj 0 contw 17. iiominavi] Dnotoi^i. 20. tu]

atur» 8. tuj om. B. 9. quot] om. D. 21. et quales sintj B

A' quod. 10. intuleruntj B sint et quales. 24. existisj

intuUerunl. 13. id est] om. existas. 26. consangaineos

A^O; ABEF et. quot] A'^ gera\a.n03] N cousins germains ;

quod, 13 — 14. consentiant — M ne nipoti ne frati eamali

qualesj om. D. 14. voluntati] 28. persona] BCE tua pef'-

A voluntati tuot. 15. consen- sona.

78

CAP. XXXVI. QUOT MODIS

quod divitiarum multitudo dispergitur et nihil 1
valet. Inimici vero tui sunt tres, et multos ha-
bent filios et germanos et alios necessarios, qno- 3
rum si vindictam faciendo duos vel tres occide-
ris, alii remanerent, qui personam tuam cito 5
destruere valerent. Circa illos alios tuos amicos
notare debes quod, licet multo plures sint quam 7
inimicorum amici, tamen non sunt tales ut sui;
nam sui sunt necessarii et propinqui, tui vero 9
sunt renioti et longinqua parentela conjuncti. Ita
circa illos, qui consentiunt tibi vel illis, et circa 11
principales personas, illorum conditio valde me-
lior est quam tua. 13

Secundo videamus super prsedicto verbo con-
sentaneumy utrum consilium, quod recipisti, vide- 15
licet de vindicta facienda, consentaneum sit ra-
tioni, an non. Et certe non est consentaneum 17
rationi, quia de jure vindicta nulli nisi judici
dejB viiTiv^^i' jtirisdictionem habenti permittitur, licet defensio 19
in continenti permittatur quibusdam, si fiat cum
moderamine incnlpatse tutelsBj ut leges dicnnt. 21

CAPUT XXXVI.

Qnot Modis Dicatnr Qnis Fosse.

Tertio vero super eodem verbo consentaneum
videamus, utrum voluntas tua vel consilium con- 23
sentiat possibilitati tuae vel potentiae tuae, an non.
Et certe posse sive possibilitas multis modis di- 25
citur. Dicitur enim posse^ quod commode fieri

2. sunt] om. D. 3. germa- cepisti] A^O cepisti; E acce^

nos] M frati carnali; N /Vfi- pisti, videlicet] AA* seilicet

res, 6. destraere] A oceidere, 22. eodem] A hoe. 24. tue

alios tuos] A' iuos aliquoa, vel] E tuce vel utilitati tum

12. illorum] om. A^; A tua, veL tus, an] B om. tuas.

15. utrum] D utrumque, re- 25. sive] A vel'^ al. 3eu*

DICATUR QUIS POSSE.

79

1 potestj et ita appellatur posse commoditatis. Di-

citur etiam quandoque posse, scilicet cequitatis, de
3 quo posse dicitur, quod ^^ea facta, quae pietatenij viiris."^^^"^'

aestimationem et verecundiam nostram Isedunt, et
5 generaliter, quae contra bonos mores fiunt, nec nos

facere posse credendum est", et h^c per leges
7 probantur. Et de hoc posse dicit Marcus in

Evangelio suo de Christo : "Et non poterat ibi Marcum
9 multas virtutes facere". Et Apostolus in Epi-

stola sua secunda ad Corinthios juxta finem dicit :
11 "Non enim possumus aliquid adversus veritatem,

sed pro veritate". Aliter yero dicitur posse
13 potestatis , unde Dominus in passione sua ad

Petrum ait': *'An putas, quia non possum ro- f^^yj\^^^^^'
15 gare patrem meum, et exhibebit mihi plus quam

duodecim legiones angelorum ?" Aliter dicitur posse
17 possibilitatis , de quo dixit Dominus ad Moisem

in Exodo: *'Non poteris videre faciem meam, f^°**- ^^^"^-
19 non enira videbit me homo, et vivet'\ Aliter

dicitur posse facvltatis vel facilitatis vel etiam
21 probitatis de quo Dominus in Evangelio Matthaei

dixit: "Potestis bibere calicem, quem ego bibi- ev. seo. Matth.

XX 22

23 turus sum?" Aliter dicitur posse gratice, de quo
in libro Sapientise in persona Sapientiae dicitur:
25 "Et ut scivi, quoniam aliter non possum esse Lib. sapientm

VIII, 21.

contmens, nisi Deus det" et cetera. Et Domi-
27 nus in Evangelio dixit: "Nemo potest venire ad ^""^i^^Ji/^"

J. potest] om. D. commo- B; al. contra. 12, 16, 19 &

ditatisj D commoditaium. Di> 23. Aliter] B aliaa. 1 7. Moi-

citur] D Ei dicUur. 2. scili- semj B Moysem. 18. poteris]

cet] om. A. «quitatisj D (cgui- nonnalli codd.po^ed^i^. 20. vel

tas. 4. eestimationemj A exi^ facilitatis] om. A^. 21. Mat-

siimationem; al. extimatio- thsBi] B Mathei; V> Mnthi(Z,

nem. nostramj om. D. 7. Et] 24. in persona Sapientiae] om.

om. D. 9. multas virtutes] 0 D; E in persona David.

virtutein uUam fncere nisicett. 25. quoniam] A* quia; C

10. dicit] om. B. 11. possu- quod. 26. detj CDE dat;

mus] B poasimm. adversusj A debet, 2l. dix.it] om. B.

80

CAP. XXXVI QUOT MODIS

me, nisi Pater meus traxerit illum". Aliter vero 1
ponitur in legibu8 possef id est debere. Et etiam
super hoc verbo posse hij versus dici consue- 3
verunt :

Fosse quidem rebus dat jus, natura, potestas, 5
Ofificii meritum, quintum diyina yoluntas.

Et si omnes significationes hujus verbi posse vel 7
potestatis vel potentisB diligenter inspexeris, tuum
posse vel potestas sive possibilitas vel potentia 9
non consonat nec consentaneum est voluntati tuae
vel consilio ita, ut vindictam facere possis tua 11
auctoritate, nisi forte, posse tuum vel potentiam
commodam superando, fines posse vel potentiae 13
tuse cum dampno et malo tno excederes, quod
facere minime debes. Non ergo excedas tuum 15
posse; nam scriptum est:

^sopus Morcdi- Qui plus posse putat, sua quam natura ministrat, 17
zatua. Cf. supra r r r i

p. 34 & 59. Fosse suum superans, se minus ipse potest.

Et iterum: 19

Ultra posse suum nulium lex justa coegit.

Non reor esse reura, qui totun^ posse peregit, 21

Non itaque facias vindictam excedendo tuum posse.
Qui enim vindictam vult facere vel cum alio pu- 23
gnare, cum adversarii dampno et sui custodia hoc
debet peragere. Scriptum est enim : Non bene 25
pugnatj qui voluntate alium superandi se denu-
dat ; et iterum : Ita alium vulneres, ne tu pateas 27

2. ponitui] C ponunt; E potentiam* 14. excederes] D

dicitur, id est] B vel. 5. jus] extenderes. 20. lex] G res.

FHK}al. v*s; om. G. 6. quin- justa] ulla, 21. esse] K

tum] C quinta '^ D quintam \ omen. totum] D toto \ G te"

AA^E quantum. 9. sive] D cum. 22. excedeiido] D exer-

aeu, 10. est] D esse, 12. po- cendo, 26. voluntate] D vo-

tentiamj D potentiai B com- luntatem»

DIOATUR QUIB FOSSE.

81

1 ad plagam; et iterum: Si extendas brachium,

videas, ne tibi latus denudetur. Nam omnes si-
3 mul pereunt, qui imperite et ignaviter pugnant:

alioquin quemlibet possent occidere, et etiam re-
5 gem. Vulgo enim dici consuevit: Qui vult mori

vel perire, regem potest occidere ; et: Male suam
7 injuriam vindicat, qui vindictam faciendo illam

pejorat.

9 Super hoc itaque verbo corisentaneiim tria

breviter notabis, ut primo requiras, qui consen-
11 tiant tuo proposito, et qni contradicant. Secundo,

utrum propositum tuum rationi sit consentaneum,
13 an non. Tertio, utrum consentaneum sit poten-

tise tuae sive possibilitati, an minime. Et ista
15 super hoc verbo consentaneum dicta sufficiant.

Sequitur videre examinationem super tertio
17 verbo, ubi dixi consequenSi super quo breviter

notabisj quod ad vindictam, quam facere vis,
19 consequens est alia vindicta, periculum et guerra;

atque infinita dampna et incommoda sunt se-
21 cutura.

Super quarto vero articulo, ubi dixi ex qui-
23 bu$ quceque gignantur; scire debes, quod genita

fuit tibi injuria ex odio inimicorum tuorura; et
25 ex vindicta gignitur alia rixa; ex rixa vero gi-

gnitur et oritur odium et guerra; ex guerra vero
27 seditio et substantise consumptio, necessitas et

1. plagam] ^ plangam. ex- D vindicare. 10. breviter] om.

tendas] A*CE extendia. 3. pe- B. ut] et. requiras] A^CB

leunt] D pefegunt\ hiatus in inquvras. 19. est] om. CD£.

cod. A usque ad tua non e^t 20. sunt] A^ indt mnt se>

cap. XL in f., pag. 92, v. 20. cutural D secuta; E secta^

Ignaviter] D graviter. 4. pos- tura; A^ conaecutura. 22. qul-

sent] B posset; 0 posse\ A.^ bus] A^ quibus causis, 26. et

possem; F possum; T)Q pos- guerraj om. D. 27. substan-

ses. et] om. B. 7. vindicat] tiae] £ subest.

Alb«rton. Ub. Oonsol. 6

82

CAP. XXXVII. StlPER CAUSA.

bella atque innumerabilia mala gignuntur atque 1
nascuntur.

Quinto Yideamus exarainationem super illo 3
verbo qim cujusque rei causa sit.

CAPUT XXXVIL

Snper Causa.

Causa igitur iDjurige tibi illatse duplex fuit 5
efficiens, scilicet remotissima et proxima. Re-
motissima causa efFiciens fuit Deus , qui est 7
causa efiPiciens omnium causarum, "per quem
omnia fiunt, et sine ipso factum est nihil", ut 9
in Evangelio dicitur. Causa vero efficiens proxima
fuerunt illi tres tui hostes, qui hoc maleficium 11
commiserunt. Occasio vero illius causse, quae
dicitur causa accidentalis, fuit odium, quod ipsi 13
habebant contra te, atque facta prsecedentia»
Causa materialis fuit illud maleficium plagee et If^
feritSB in filiam tuara factse. Causa autera for-
malis fuit forma illius maleficii, quia cum hac 17
forma fecerunt, id est, ascendendo per scalas et
intrando per fenestras. Causa vero finalis illo- 19
rum fuit circa illud maleficium, quia voluerunt
filiam tuam interficere vel occidere et ad finem 21
mortis perducere; nec per eos remansit. Causara
vero finalem remotam, id est, ad quera finem 23
debeant pervenire, adhuc non scire possumus, nisi
forte per credulitatem vel praBsumptionem. Cre- 25
dere namque et praesumere possumus, quod ad

4. q^usB cujusque] D qucB- B ipsum. 16. feritse] A^BCF^

cunqwc; qucR cujvs. 5. il- D feruta; om. 21. inter-

latffi] B latcB. 8. quem] D ficere vel] om. A»B. 23. id est]

quam. 11. tres] om. 0. tui] om. B. 24. debeant] A^B deftea*.

om. D, hoc] D in hoc. 12. il- non Beuejcodd.nescire, 25. cre-

lius] A^CE ipsius. 15. iUud] dalitatem] B crudelitatem.

CAP. XXXVII. SUPBR CAUSA.

83

1 malum finem inde pervenient; quia, ut snpra pf n*'' cauea"i*
dixi: "vix bono peraguntur exitu, qusemalo ^^^^ ^^1'^%^^'

3 inchoata principio".

Causam autem^ quare Deus permisit tibi

5 hanc injuriam fieri, similiter non possumus scire,
nisi per credulitatem vel prsesumptionem; nam

7 sicut "de occultis alieni cordis iudicare stultum Prosperi Aqui-

tSLQi Sent. ex Op.

est", ut dicit beatus Prosper et etiam beatus ^^^««««i sent.
9 Paulus in Epistola prima ad Corinthios, ita de Paui.i^^piu/ad

factis Dei nuilus judicare debet vel potest. Per
11 creduUtatem vel lyrmsumptionem dico, quod in

mundo '^nihil agitur sine causa, nec mundus caaaioci. Fan'ar,

^ ' L. XII, Ep. 26.

13 fortuitis casibus implicatur", ut Cassiodorus

dixit. Credo itaque, quod Deus justus justa ex
15 causa hoc tibi contingere permisit. Causa nam-

que meo arbitrio fuit quod, nec Deum timendo
17 nec hominera reverendo, secutus es nomen tuum.

Componitur enim ex mel et bibens: inde dicitur
19 Melibeus* Bibendo enim de melle atque hujus

mundi dulcedine inebriatus es ita, quod dereli-
21 quisti Dominum factorem tuum et, confisus in

nmltitudine divitiarum tuarum praevaluisti in va-
28 nitate tua, et omnia quascunque desideraverunt

oculi tui, non negasti eis, tradens oblivioni scri-

1. inde] om. A^. pevve- nonnulU alii codd. Mellihevs.

nient] B provenient\ per- Bibendo] A^ unde hihendo;

venvret, 3. inchoata] R in - D prohibendo. hujus mundi]

coata. 4. Causam] D Causa. B hujusmodi. 20. Ita quod]

8. beatus Paulus] A^CE san- CE itaqucj D ita qui. de-

ctus Patdua. 11. vel] B au- reUquisti] BDF derelinquiati.

tem et] al. et. 12. agitur] 21. Dominum] om. £; A^C

0 geritur. 18. bibens] D deum. confisus] B confixus.

libeus. 18—19. inde d. M,] 23. deslderaverunt] B de«i-

om. A^. 19. Melibeus] D et derant.

* Paulus: "Itaque nolite ante tempus judicare, quo-
adusque veniat Domiiius, qui et illuminabit abscondita tene-
brarum, et manifestabit consilia cordium: et tunc laus erit
unicuiqne a Deo".

6*

84

CAP. XXXVII. SUPBB GAUSA.

Petrus Aifonsi pturam, quaB dicit: "Nunquam bibes melsmeve- 1

Diseiplina CUr. ^ „ / . /-^ j.

XXXI, 3* neno , et scripturam Oyidii dicentis:
f^Eie^a^vin ^P^* ^^^^^ "^®^^® venena latent — 3

v. 104.

Ixv^ie'^*'*'*'^^ dictum Salomonis in Proverbiis dicentis:
^'Mel invenisti, comede quod tibi sufficit, ne forte 5
satiatus evomas illad'\ Quare forte Deus, aver-
tendo faciem suam a te, permisit hsec tibi con- 7
tingere, puniendo te in eo, in quo deliquisti.
Deliquisti etenim vel peccasti permittendo te a ^
tribus hostibus tuis superari animaraque tuam
captivari, videlicet a carne et a mundo et a 11
dyabolo, qui sunt tres hostes tui et totius hu-
mani generis inimici. Quos hostes permisisti 13
per fenestras tui corporis intrare, videlicet per
os et nares et oculos et aures. Qui tres hostes, 15
per dictas fenestras intrando, te animamque tuam
quinque plagis aflfecerunt, videlicet illis quinque, 17
qu8B gignuntur et oriuntur ex quinque sensibus,
videlicet ex visu, aiiditu, gustu, odoratu et tactu. 19
Ad similitudinem itaque praedictam forte dedi-
gnatus Deus permisit, filiam tuam a tribus hosti- 21
bus, per fenestras cum scalis ascendentibus, quin-
que plagis corporalibus vulnerari, videlicet in 23
oculo, naso, ore, manibus et auribus, ad hoc ut
deberes recordari, Christum quinque plagas in 25
corpore suo pertulisse, ut te et filiam tuam et

1. bibes] C hihms. veneno] B. 11. et a; nmndo, et a] B;

inteipolatio in cod. A^, 2. et] al. mundo et. 13. permisisti]

B et etiam. scriptaram] A^ om. D. 15. os et] B om. et,

scriptum, 4. in Proverbiis] nares et] D om. et; B narres,

om. D. 8. iii eo] om; B. de- 16. per dictas] om. ; D

liquisti] B delinquisti. 9. De- pmdictas. 17. plagis] B piape.

liquisti] om. D. permittendo] 19. ex] D et 24. ut] om. E.

D vel permittendo. te a] D, 25. deberes] 0 deheas, plagas]

a te (post iuis). 10. tuis] om. D

* Petrus Alfonsi: ''PhUosophus: Hujus Sfflculi bona
commixta sunt, non enim comedes mel sina veneno".

CAP. XXXVIII. DE QUINTUPLICI DEl VOLUNTATE. 85

1 totuin humanum genus a talibus hostibus ac pla-

gis rediraeret, salvaret atque sanaret.
3 MELIBEUS respondit : Licet alia a te pro-

lata vera sint vel verisimilia, non tamen credo,
5 quod voluntas Dei fuerit, ut talia maleficia de-

berent committi. Deo enim placet ejusque vo-
7 luntas est, ut homines bene faciant, nec talia

maleficia committant, ut omnes fere scripturae
9 divinae claraant.

At PRUDENTIA respondit:

CAPUT XXXVIIL
De Quiutuplici Dei Yoluntate.

11 Quintuplex est Dei voluntas: alia enim est
prseceptiva, alia prohibitiva, tertia permissiva,

13 quarta consultiva , quinta completiva» Unde
versus :

15 Praecipit et prohibet, permittit, consulit, implet. speT^HiH^Tl'

Praecipit enim, cum dicit: "Dilige Dominum ^^^1^30-31'
17 Deum tuum ex toto corde tuo, et ex tota anima

tua, et ex tota mente tua et proximum tuum
10 sicut te ipsum:" et tunc est prseceptiva Dei

voluntas. Prohibitiva vero est, cum prohibet
21 aliquid fieri, ut cum dicit : "Non moechaberis, f*ig^* "

non adulterabis, non furtum facies" et cetera si-
23 milia. Permissiva est Dei voluntas, quando

alicui indigno denegat gratiam suam, avertendo

2. redimeietj A^B redimens. alia, permissiva] B promis-

3. Melibeus] B MeUibeus, re- siva, 13. completivaj B com-

spondit] D respondit dicens. plectiva; infra p. 86, v. 8

aUa] D alias. prolata] impletiva. 20. vero] om. D.

probata. 5. deberent] B de- 22. cetera similia] B similia

heant. 6. voluntas] CD uo- etcetera. 24. alicui] B aliquid.

luntaiis. 11. alia] E prima, avertendo] B advertendo.
enim] om, D. 12. tertia] D

86

OAP. XXXIX. DE OPFICIO JUDICIS

faciem suam ab eo propter peccata sua, et ita 1
subtrahendo illam quodammodo . videtur permit- ^
tere tali indigno peccare, atque per alios pecca- 3
tores permittit eum puniri; et ita in te fieriper-
misit Consultiva est Dei voluntas, quando 5

XIX "li ^*"^' alicui consulit, ut cum dicit: "Vade et vende
omnia, qusB habes, et da pauperibus, si vis esse 7
perfectus". Impletiva vero est, quando complet
quod sibi placet; omnia enim complere valet. 9

MELIBEUS respondit: In verbis planis et
suavibus me semper videris inducere, ut a vin- 11
dicta me debeam abstinere, monstrando pericula,
quss mihi possent evenire, Sed certe, nullus un- 13
quam vindictam faceret, si omnia, quae possent
ex ea contingere, cogitaret; et sic maleficia raa- 15
nerent inulta vel impunita, quod esse minime
debet. Multa enim bona proveniunt ex vindicta; 17
nam malefactores occiduntur, et alii taliter de-
terrentur, quod de cetero similia facere non prae- 19

Sfl»i!"3i^^Jr.^ sumant. Sicut enim '^multis minatur, qui uni

facit injuriam", ita multos a maleficio faciendo 21
removet, multaque maleficia prohibet, qui yin-
dictam in malefactores potenter exercet. 23
At PRUDENTIA respondit:

CAPUT XXXIX.

De Offtcio Jndicis €irca Vindictam.

Quse dixisti vera sunt, et locuni habent in 25
judicibus imperium vel jurisdictionem habentibus;

3. peccare] A peccatore. lefactoresj malefactores ali-

7. si vis essej D pnis est. quL occiduntur] D occiden-

ImpletivaJ cf. pag. 85, v. tur. deterrentur] B terrentur.

10. respondit] B verorespon- 19. prassumant] OE prdBSu^

dit 15. ex ea] A*. mane- munt\ D pr(mment. 20. mi-

rent] B remanerent. 17. pro- natur] codd. minantor. 24. At]

Teniant]Dj>erv«niunf. 18. ma- om. £.

OIRCA VINDICTAM.

87

1 ad illos namque pertinet malefactores puniendo

vindictam exercere ac malos homines terrere.
3 Ait enim Cassiodorus: "Excessus tunc fiunt g^Y/ Bpur*'"'

in formidine, cum creduntur judicibus displicere".
5 PIus etiam dico quod, sicut quilibet singulariter

vindictam faciendo peccaret, ita judex vindictam
7 omittendo non esset a peccato immunis. Non

ergo parcere debet judex malefactoribus ; nam,
9 ut ait Seneca, ^'bonis nocet, qui malis parcit". ^orLfs°"iu*

Et alibi dixit: Judex, ^^qui dubitat uicisci, f.^jj^^ialyj;;.''
11 multos improbos facit"; et iterum: Judex, '^qui Nug'. mi!v.

non corripit peccantem, peccare imperat'*. Unde
13 alius dixit:

Criminis indulti secura audacia crescit.

15 Vindictam ergo judex facere debet puniendo ho-

mines corporaliter et p^cunialiter. De corporali
17 vindicta dicit Paulus in Epistola ad Romanos:

"Judex non sine causa gladium portat", Sed ^^^ll^' ^f^f -^^^
19 vindictam maleficiorura, ad laudem vero bonorum.

Boni namque judices diligere potius quam timere
21 debent; ait enim idein Paulus: "Principes non ^i^' xfu^B^

sunt timori boni operis, sed mali. Vis autem
23 non timere potestatem? Bonum fac: et habebis

laudem ex illa". MaIi'vero debent judicem ti-
25mere; unde idem ait: "Si malefeceris, time". ^^^; ^^j**-^*"*

Unde scriptum est:

27 Oderunt peccare boni virtutis amore, S^?»-^**'

Oderunt peccare mali formidine poense.

3. flont] 0 Bunt 4. cumj
D qmndo. judicibns] om.
displicere] B dispicere. 5. sin-
guldiTiieT^D singularis. 6. omit-
tendo] D ohmittendo. 10. ali-
bi] codd. alius. 16. pecumali-

ter] 0 pecunianter, 19. vero]
B autem, 22. timori] EF ti-

more; D timidi. boni] om,
D, 24. vero] F enim, de-
bent] BF deherent; D debens.
judicem] om. D judices.

88 C. XXXIX. DE OPFICIO JUDICIS CIRCA VINDICTAM.

Judex ergo potest et debet cum severitate faci- 1
norosos necare, mulctare, castigare, bonis spo-
liare, nec pati suum imperium in aliquo con- ^
tempni, ut leges clamant. Et etiam Tullius

111^7 32 ^'^'^^* • "Neque est enim contra naturam eum 5
spoliare, si possis, quem est honestum necare".

l^nmj^^^^t''' Et Cassiodorus dixit: "Imperium, si in parvo 7
contempnitur, in omni parte violatur". Si ergo
praedicta diligenter inspexeris, et etiam quae ple- 9
nius de vindicta notata sunt in libro De Forma

AmorllTDiiectl VitflB, in titulo : Bb Vindicta Facienda, bene in- 11

0»« 2>e» cett, tellexeris, aperte poteris cognoscere, vindictam

ad solum Deum vel ad judicera secularem, et 13
non ad te vel ad alium singulariter pertinere.
Itaque, si vindictam facere desideras, ad judicem 15
jurisdictionem vel imperium habentem recurras,
qui justitia mediante adversarios tuos debita co- 17
hercione punire non tardabit. Aut enim puni-
entur corporaliter inimici tui, aut injuriarum con- 19
dempnati efficientur infames; et sic, post amis-
sionem magnae quantitatis suse substantiee, infa- 21
mati ac depauperati cum dedecore ac vituperio
vivent. 23

At MELIBEUS dixit: Talis vindicta mihi
displicet; nam de infamia vel pecuniae amissione 25
parum curarent. Ego vero si emendam pro in-
juria mihi et filise mese illata susciperem, sine 27

1. severitate) B seeuritate. moR. 22. depauperati] E de-

2. necare] B neccare. 6. spo- pauperati fuerint; depau-

liare] om. D. 10. notata] JD pertati. dedecore ac] om. A^;

dicta, 14. singulariter] D D dolore ac. vituperio] A'^

singularem. 18. non] E non vituperatione, 24. MeUbeus]

diu. tardabit] C tardahunt; B MelUbeus. 25. amissione]

A^ timebit punientur] D B admissione, 26. Ego vero]
punirentur. 20. sic] om D ; Et ego, emeudam] A^ men-

E si, amissionem] B admis- dam; BEF mundum, 27. et]

sionem. 21. magn»] D maxi-^ D vel.

CAP. XL. DE FORTUNA.

89

1 dedecore ac vituperio de cetero vivere iion va-
lerem, Spreta itaque vindicta judiciali, fortunam

3 volo teraptare atque, vindictam per me faciendo,
fortunae adhaerere; quia fortuna usque nunc me

5 fovit et, dante Domino, ad vindictam me ad-
juvabit.

CAPUT XL.
De Fortnna.

7 PRUDENTIA respondit: Meo consilio fortu-

nam non temptabis nec, vindictam per te fa-
9 ciendo, illi adhserebis; et hoc dico multis ratio-

nibus. Prima ratione, quia "male geritur, quid- sent 320^
11 quid fortunae geritur fide", ut Seneca in Epi-

stolis dixit. Secunda ratione, quia "foi'tuna ^^«J^^^^^glyj^^
13 vitrea est et, cum splendet, frangitur", ut idem

ait. Tertia vero ratione, quia hoc faciendo
15 naturam excederes atque omitteres, ut idem

ait: Homines cum se fortunae permittunt, natu-
17 ram dediscunt. Qu art a vero ratione, quia "for- ^^^^^

tuna, sicut raedicus imperitus, multos necat".
19 Quinta ratione, quia fortuna non adjuvat, sed

"occupat adhaerentem sibi". Non igitur fortunae g^^"*'-
21 inhareas, nec aliquo modo in illa confidas; non

enim stabilis est vel perpetua. Scriptum est
23 namque : In hoc mundo instabili nihil potest esse DiZpUnf^cur.

XXX, 6.*

1. dedecore] D decore. de mittunt] E committunt. Itt —

cetero] om. BE. 2. Spreta] 17. Homines — dediscunt] om.

B scHpta. 4, usque nunc] D A^. 18. iinpentus] om. D.

hucusque. 5, fo"vit] B favit. necat] 0 coRcat. 20. occupat]

11, fortunae] E fortuna. Mej A^ occipat, igitur] B ergo.

om.E. 15.excedere8] A^BEFH; 21. neo — confldas] om.

0 excederis; D dedisceres, 23 — v. 1, p, 90: In hoc —

omitteres]D emif^ere*. 16. per- Seneca] om. C.

* Petrus Alfonsi: "Numquid etiam audisti quod dixit
philosophus: Quis potest in hoc sseculo, quum mutabile sit,
aUquid stabile habeie?"

90

CAP. XL. DE FORTUNA.

Publil. Syrus
Sent. 4U. W.

Publil. Syrus
Smt. 173. W-

Seneca Epist
LXXI § 29.

Seneca E^ist.
XCVIIl § 2.

Cf. Boeth. De
Consol. Philoso-
phice L. IV *

stabile. Et idem Seneca dixit: "Nec vita nec 1
fortuna perpetua est hominibus". Cum ergo for-
tuna sit lubrica, et invita detineri non possit, 3
erras si credis, quod semper te fovebit, ideo
quod hactenus te fovit: immo contrarium credere 5
potes; nam si fortuna usque nunc te nimium
fovit, te stultum fecit. Scriptum est namque: 7
"Fortuna quem nimium fovet, stultum facit".
Non ergo confidas in stultitia a fortuna tibi col- 9
lata; raro enim aut nunquam consuevit prodesse
stultitia. Esto itaque sapiens, et vince fortunam H
virtute; ait enim Seneca inEpistolis: **Sapiens
vincit fortunam virtute". Nec credas, fortunam 13
te posse juvare; nam, ut idem ait, **errant qui
dicunt, fortunam nobis tribuere aliquid boni vel 15
mali". Et hoc intelligas de illa, quam homines
simplices fortunam appellant; ait enim Boetius 17
in libro secundo De Consolatione: Nihil enim
est fortuna, nisi secundum opinionem vulgi. Quare 19
Cato dixit:

Diouysius Cato
DeMoribusL.Wf
Dist. 8.

Cum sis incautus, nec te ratione gubernes,
Noli fortunam, quae non est. dicere csecam.

21

Et exponitur ibi sic: Noli fortunam dicere cse- 23
cam, quce non est, id est, quce nihil est. Si au-
tem crederes, Dominum esse fortunara, recte pu- 25
tares, illum mala posse auferre et bona cuncta

1. idem] om. D. 3. invita] usque. 9. collata] D data,

D in vita. 4. fovebit] B fa- 19. vulgi] B populi vel vulgL

vebit, 5. hactenus] B actenus. 21. te] 0 rem; M la cosa,

6. potes] D potest, usque 25. ciederes] B credes. Domi-

nuDc] 0 fisque hue; B hue num] GE Deum; diu.

* Boethius, De Conaol. FUlos., Paris. 1783, IV, P.
II) p. 130: "...Yide igitar, ne opinionem poputi sequentes
^uiddam valde inopinabile confecerimns".

OAP. XL. DE PORTUNA.

91

I tribuere valere. Si ergo vindicta prsedicta judi-
cialis tibi displicet, et vindictam omnino desi-

3 deras, ad summum et verum judicem recurras,
qui nullam injuriam relinquens inultam te optime

5vindicabit, ipsomet testante, qui dixit: *'Mihi ^^^^; ^^^i^is ?r
vindictam et ego retribuam". Et etiam Apo- §Sl\7'T."''"

7 stolus inEpistola ad Colossenses ait: "Q,ui enim ^f/f'-

^ Coloss. JII, 20.

injuriam facit, accipiet quod inique gessit". Et

9 non solum te vindicabit, sed etiam omnem ran-
corem omnemque fluctuationem a corde tuo re-

II movebit atqae evellet; ait enim Propheta:

' "Jacta super Dominum curam tuam , et ipse te psaivi. Liv, 23.
13 enutrietj et non dabit in aeternum fluctuationem
justo".

15 MELIBEUS respondit: Si, tollerando inju-
riara, vindictam non fecero, inimicos meos et

17 alios homines ad novam injuriam mihi faciendam

invitabo. Scriptum est enim : "Veterem patiendo Pubm. syras

. : . . . ,, ^ . . Sent 646. W,

19 mjunam, invitas novam . Invitando itaque no-
vam injuriam, tot mihi undique fient injurias,

21 quod eas non potero pati. Scriptum est enim :

"Patiendo multa venient, quse neqiieas pati". Pubm.^syrus

23 Talis ergo patientia pessima est, vindicta vero
est optima.

25 At PRUDENTIA respondit: Pr^edictse duae
auctoritates locum habent in judicibus potius

27 quam in aliis hominibus; nam si judices male-
ficia non vindicant, non solum novam injuriam

29 invitant, sed etiam de novo peccare imperant et,

1—2. vindicta — etj om. 11. sAt enimj B ut ait, 12. su-

1). 2. etj B ac. 3. summamj per] B in. 17. faciendamj B

D aumpndum. 4-5. te 0. v.J faciendo. 18. enim] B nam-

D multima te «. 0. 4. opti- que. 19—20. invitas — in-

me] om, 0-E. 5. Ipsomet] D juriam] om E. 19. Invitando

ipsomet jure. Mihi] B dic itaque n. i.J D Itaque n. i.

mihi. 6. vindictam] Vulgata sustinendo. 27. aliis] om. D.

novA vindicta. 1. ait] B dixii. 28. vindicant] judieant
9. vindicabit] OE judicabiU

92

CAP XL. DE FORTUNA.

si raulta maleficia patiuntur fieri, venient quae 1
non poterunt pati; quia malefactores tot mala
committent, quse tollerari non poterunt : et ita 3
ab officio expellentur. Tales itaque judices et
potestates potias eligant, maleficia et malefacto- 5
res investigare, soUicite insequi atque punirej
quam patiantur ab eis contempni et deici atque 7
cum suo vituperio a dignitate et officio removeri.
Et etiam si crederes, praedictas auctoritates etiara 9
in aliis hominibus locum habere, non tamen in
hoc casu patientia esset detestabilis, ut dicis. 11

^^p^Buv^i^ Bene namque per superiora cognovisti, tuam vo-

luntatem circa vindictam non esse consentaneam 13
rationi nec tuae possibilitati. Nam ratio prohi-
bet, vindictam ex intervallo fieri; et quod ra- 15
tione caret non potest esse diuturnum. Scriptum

Ixxvii f^.*" ^st enim: "Vis vincere totum mundum, te subice 17
rationi". Quare puto quod, si quis contra ra-
tionem facit, merito et jure in omni negotio 19
subcumbere debet. Possibilitas vero tua non
est, computatione facta, aequalis adversariorum 21
tuorum potentiae sive possibilitati, ut supra no-

-^^is^vJn! tavimus, immo est valde minor, ita quod non 23
potes vindictam facere sine periculo ac destru-
ctione tuae personae. Quare in hoc casu non 25
puto, patientiam esse pessimam, ut dixisti, sed
valde optimam. Scriptum est namque: 27

4. expeUentur] B repel- ne] B; al. dicit Bernardus.

lentur, 6. insequi] B et se- 20. Possibilitas vero] cessat

qui. 7. patiantur] B parti- hiatus codicis A (p. 81, v. 3).

antur. 9. £t] B aed. si] om. 22. sive] D seu, 24. ac] B

CDE, crederes] om. D ; 25. Quare] D quia ; A^ Itaque.

eredideris. etiam] om« 0. 27. Scriptum est namque] om.

11. patientia] om. D. dicis. Be* AD; £ eum scriptum sit.

^ Seneca: "Si vis omnia tibi subioere, te subice ra-
tioni". Cf. Albertan. Tract, de Arte Loquendi et TaeerMii
pag. CL

CAP. XLI. DE CONTENTIQNIBUS. OAP. XLII. 93

CAPUT XLL
De Contentionibtts.

1 '*Contendere cum superiori furiosum est vel ff°|^* f # ^^**

periculosum, cum pari dubium, cum minore ve-
3 recundum". Puto itaque utile contentiones fu-

gere ; et qui non potest potentioribus resistere,
5 procuret sollicite, ut eisdem valeat placere. Et

non solum contendere vel violenter resistere po-
7 tentioribus est furiosum, sed etiam irasci cum

potenti est periculosum ; ait enim S e n e c a: ^To- l^g^jJ^^sl^T?^
9 tenti irasci periculum est quaerere". Quare, si

potentior aliquem laeserit , tutius est illi laeso
11 potius pati, quam cum illo irasci; quod et Cato

voluisse videtur, cura dixit : Dionyaius cato

De Moribtia L.
IV, Dist. 39.

13 Cede locum laesus fortunse, cede potenti:

Lsedere qui potuit, aliquando prodesse valebit.

15 Si ergo potens te Isedat vel tecum irascatur, non

ad vindictam, sed ad, "patientias portum*' re- ^lis^phu,
17 curras. p **

CAPUT XLH.

De Patientia.

19 Est enim patientia sequanimis tollerantia il-

latorum; vel ^^patientia est virtus contumeliarum *^ ^"s"-
21 et omnis adversitatis impetus aequanimiter por- «*P" J^^^v,

2. periculosum] BCE peri- leat] om. AA*. placere] A*

eulomm est. verecundumj D complacere. 8. potentij A

verecundia. 3. utile] E itti- potente. 9. peric. est quaerere]

que. contentioues] B contem- AX^^B perieulosum est, 10. illi]

ptiones. 5. ut] om. AA> va- om. A. 12. dixit] B dicit.

* Seneca: *'Cum pa^re contendere anceps est, cum su-
periore furiosum, cum inferiore sordidum". ** CsBcilius
Balbus: <'De patientia Soeratea dlxit: Patieutia miseriaium
portus est".

94

CAP. XLII. DB PATIENTIA

Guait. ab ins. tans"; vel '^patientia est remedium injuriarum"j 1
c. XXX, p. L.* ut m Moralium Dogmate contmetur.
L«^^']56^T/& 'Tatientia itaque occultas habet divitias" ; 3
96- w. "patiens enim et fortis se ipsum felicem facit",

et "dolori cujusque remedium est patientia*'. Et 5
certe a quibusdam dicitur, plus valere patientiam
omnibus aliis virtutibus; unde versus: 7

Cato Nomis L. I, Nulia valet taDtum rirtus, patientla quantum.

DlsUch. 38.**

Et iterom: 9
Aurei. Pruden- . . • Yirtus vidua est, quam non patientia firmat.

tiiis Psyehoma-
chia V. 177. t

Et etiam Cato dixit: 11
Dionys. Cato D« Maxima enim morum est semper patientia virtus.

Mor. It. I, Di- ^
sticli. 38.

S*°«?!^''- £*Et Socrates dixit: "Patientia est portus mi- 13

Nn^,Phil. p, 21. M n-

senarum . Hoc denique scias , quod non bene
doctus est, qui bene pati non potest; ait enim 15

s^om^ Provcrh. Salomou: "Doctrina viri per patientiam ejus

cognoscitur, et gloria ejus est iniqua praeter- 17

saioin^prowrzr. gredi"; et iterum: "Qui patiens est, multa

2. Dogmate] A dignitate. etiara Cato] B Et Seneca.

3. itaque] GE utique, 5. do- 13. Socrates] £ Seneca, mi-

lori] A^GE doloris. c^jas- serianim] GF misericordia-

que] 0 cuivis. 6. plus Talere rum. 15. bene pati] B; al.

patientiam] B patientia plus pati. 17, est] om. CDE. ini-

valere. 10. Virtus vidua est] qua] A nonquam; A^ nun-

A Est virtus vidua ; E Virtu^ quam» prsetergredi] D prce-

nuUa eat, non] om. D. 11* Et gredi \ E pratergreditur,

*Publilius Syrus 250: "Injuriarum remedium est
oblivio". ** Cato Novus, Ed. Fr. Zarncke. Berichte

ilber die Yerhandlangen der E. Sachsischen Gesellschaft der
Wissenschaften za Leipzig. Phil.-Hist. Glasse. Vol. 15. 1863.
Leipzig. p» 35. t Anrelii Pradentii Opera. Parmae 1788.
in 4to. II, p. 66: "Virtas: et vidua est, qaam" cett. — Vinc.
Bellov. Spec, Doctr. Daaci 1624. IV, 80: "Nam virtas vidua
est, quam" cett

CAP. XLII. DE PATIBNTIA.

95

1 gubernatur prudentia: qui autem impatiens, ex-
altabit stultitiam suam"; et alibi: "Vir iracun- f^;»^^;^''^"^''^-

3 dus provocat rixas : qui patiens est, raitigat sus-
citatas".

5 Et nota quod, sicut patientia optima est,

ita impatientia pessima est; nam, ut idem ait,
7 "qui impatiens est, sustinebit dampnum; et cum 11x^19^'^''^^*^*

rapuerit, aliud apponet". Per impatientiam nam-
9 que immiscet se quis quandoque rei ad se non

pertinenti, quod est culpa simul et stultitia;
11 unde regula juris dicit: "Culpa est immi-

scere se rei ad se non pertinenti". Quare Sa-
13 1omon in Proverbiis dixit: "Sicut qui appre- I^^^^^J fy"^'^"^^'

hendit auribus canem, sic qui transit et impa-
15 tiens commiscetur alterius rixse". Quare idem

ait: "Melior est patieus viro forti, et qui domi- ^^^om^ Pruver i
17 natur animo suo, expugnatore urbiura". Pati-

entia namque perfectum opus habet, apostolo
19 Jacobo hoc testante, qui ait: *'Omne gaudium ^^^oh^Ep. catJu

existimate, fratres mei, cum in temptationes va-
21 rias incideritis, scientes quod probatio fidei nostrae

patientiam operatur. Patientia autem perfectum
23 opus habet, ut sitis perfecti et integri, in nullo

deficientes",

25 At MELIBEUS dixit: Talem patientiam, quse
ad perfectionem pertineat, habere minime valeo;

27 nam etsi periculum imraineat , animus tamen
meus semper vindictam facere satagit. Inimici

29 namque mei cum magno excessu ac scelere prae-

1. prudentia] A providen- 14. et] om. A^. impatiens]

tia. 8. aliud] om. B ali- CD impatiens est. 15. com-

um; AD aliquid. apponet] miscetur] C commixetur.

£ apponet iUud ; Aapostatat. 16. patiens] AA^D sapiem,

impatientiam] A. imipientiam. 17. expugnatoie urbiam] B

namque] CE nam; A quan- expugnator est. 23. in nuUo]

doque enim; D namque aliis. B et in nullo. 27. etsi] E

9. immiscet] A' miacet. quis] etiamsi ; si. 29. cum] A^

om. D, 11. dicit] B dixit. non, ac] B atque.

96

CAP XLII. DE PATIENTIA.

dicta haec facientes omne periculum contempse- 1
runt. Si ergo, spreto periculo, cum aliquanto
excessu vindictam fecero, non erit mirandum nec 3
smt.%B^w^. stultitiam reputandum, quia "nunquam peri-

culum sine periculo vincitur'*; et etiam a legi- 5
Digeat IX, II, permittitur vim vi repellere et fraudem fraude

excludere. 7
TusTiy!^% PRUDENTIA respondit: "Ratio bene adhi-
bita, quid optimum sit, cernit: neglecta vero 9
multis implicatur erroribus". Si rationem itaque
bene inspexeris, te male dixisse, aperte cogno- H
sces. Non enim periculum periculo in hoc casu
poteris vincere, sed duplicare, si de praedictis 13
volueris recordari, Nam, licet inimici tui talia
facientes graviter peccaverunt, tu vindictam cum 15
excessu faciendo non esses a peccato immunis;
lT Ep ^sa*'**^' Cassiodorus: "Nihil discrepat a pec- 17

cante, qui se per excessum nititur vindicare".
Et licet hostes tui scelus commiserint, tu eodem 19
modo scelus committeres^ si non te defendendo,
sed noviter aggrediendo, contra juris ordinem 21
vindictam faceres: quod esse non debet; ait
DV^MoHi^s^i' Seneca: "Nunquam scelus scelere vindi- 23
Dignit IX II candum'\ Quod autem dixisti, leges concedere
46 § 4. vi repellere et fraudem fraude excludere, 25

juatinianiCodM; verum est, si in continenti defensio fiat cum

moderamine inculpatse tutelae, et non ad vin- 27

1. hsBc] om. A^D; C hoc\ pmdicta tiH. 14. volueris] G

A facinora. 2. spreto perN voluent; A^E poteris» licet]

cnlo] fi mmpto p.; E consi- om. E. talia] E taliter. 15. tu]

lio spreto', D pradicto p. E tu vero. 16. esses] AE

spreto. 7. excludere] C ex- eris. 17. Cassiodorus] D Sa-

pellere. 8. respondit] B vero lomon. discrepat] A disceptat;

respendii, 9. quid] D quod. A* discerpat. 19. commise-

sit] D tsU 11. inspexeris] B rint]- D commiserunt. 20. de-

reapexeris; E aspexeris; 0 fendendo]Dde/'cnd€*'€«. 22. fa-

afimeris. [cognosces] E eo- ceres] A vis facere. 25. et]

gnoscas. 13. de prffidictis] A D ae.

CAP. XLIII. DB PAUPBRTATE ET DIVITIIS. 97

1 dictam. Hic autem non vis facere ad defensio- ^ti%%B''''

nem sive tutelam in continenti, sed ad vindictam
S et ex intervallo. Similiter non vis fraudem fraude

excludere, sed de novo fraudem committere, quod
5 est omnino contra juris rationem. Rationem ergo

amplectaris, et ab ea nullo modo recedas.
7 Tunc MELIBEUS dixit: Licet adversarii mei

potentiores me videantur ratione personarum, ego
9 tamen potentior sum illis ratione rerum ; quia

respectumei pauperes sunt; et, cum divitiae atque
11 *'pecuni8e sint regimen omnium rerura", multitudi- fe^^^ila^^^^f

nem hominum mediante pecunia de facili potero
13 habere, ita quod etiani ratione personarum illos

potero superare et ad necessitatem et pauper-
15 tatem ac mendicitatem et mortem illos perducere.

CAPUT XLIIL

De Paupertate Et Divitiis.

PRUDENTIA vero respondit: Quia in divitiis
17 nimis confidere videris ac paupertatem despicere,

ideo de paupertate et divitiis aliqua dicamus,
19 per quse destructionem divitiarum fugias, et pau-

pertatem, quae necessitatem atque indigentiam
21 inducat, omnino devites. Yerum est, ut dixisti,

pecuniam esse regimen omnium rerum; id est,
23 ea mediante omnes res reguntur et gubernantur;

et divitiae et opes temporales, quantum in se,

2. siye] Eaivead^ AD seu, mortem] B et ad m. 19. de-

3. fiaude] om. B. 4. quod] structionem] om. D ; ea;-

D et. 7. TancMelibeus dixit] structionem^^ A.eon,.ionem{^).

A Melibeus respondit 9. illis] et] BD ac. 20. quae] om. A;

om. Ej C eis, quia] D qui. D atque \ C quia, 21. indu-

10. et] om. BCE. 11. regi- cat] om. A; A^E indueit.

men] A^CDE regnum. multi- omiiino] C omni modo. devi-

tudinem] BCE multititdine. tes] B divites. 24. in se]

12. pecuuia] Bjpeecuma. 15. et A^BD in se est.

AlbertRH. Llb. Ooniol. 7

98 CAF. XLIII. DE PAUPteT&TB ET DIVITII8.

^m>(^iy^^ bonse sunt, "quia omnis creaturaDei bona"; nam 1
sicut corpus sine anima vivere non potest, ita
sine temporali substantia et opibus non potest 3
durare» Victus enim et vestitus corpori ita sunt
necessarii, quod sine opibus temporalibus vita in 5
hominis corde dintius non potest inanere. Per
temporales namque divitias faciunt homines ma- 7
gnas parentelas, raagnosque honores acquirunt;
unde Pamphilus dixit: 9

Pamphnas De Dummodo sit dives cujusdam nata bubulci,

Amore. Parisils ^ '

recto ** Eligit e mille, quem Ubet, ipsa virum. 11

Et alibi etiam dicitur:

^s^^iina^^our^ Glorificant gazss privatos nobilitate, 13
Vi» Faupertasque domum premit altam nobilitate.

Et etiam Horatius dixit: 15
Horat. Epist I, Et genus et fonnam regina pecunia donat.

Per temporales insuper opes atque divitias ac- 17
quirit homo magnam potentiam, ita quod reges
et principes ac fere quilibet homines eam se- 19
quantur et timeant. Et nota quod, sicut occa-
sione opum temporalium atque divitiarum prae- 21
dicta bona et infinita alia consequimur, ita amis-

4. durare] B durari. 5. ne- 14. domum] E bonum. altam]

cessarii] D necessaria. quod] AA^KL; DEHI alta\ C alt(B'^

A*C quia; D et. 5—6. in ho- BFG aliera, nobUitate] C no-

udnis] B hommis; £ hominia hilitatis, 15. Horatius] D

tn; A' in homine. 6. cordei] Ovidius; E Marcius, 19. ac

AD; al. corpore^ 11. e] B ex, fere] om. B. 20. sicut] Bmc-

ipsa] B illa. 12. Et] om. D. ut etiam. 22. aUa] D et

13. privatos] A^ privat nos. alia. amissis] B admissis,

* Petrus Alfonsi: "... ait quidam veisificator: Ola-
rificant (aZ, Glorificant) gazae (aZ. gemmsB)*privatos nobilitate,
Paupertasque domum (a^ hominem) premit {al. privet) altera
nobiUtatam {ah nobilitate").

CAP. XLIV. DE NECESSITATE. 99

1 sis opibus atque divitiis paupertatem atque ind-
igentiam et necessitatem incarrimns, atque omnia
3 mala sustinere cogimur.

CAPUT XLIV,

De Necessitate.

Necessitas namque mater criminum dicitur*
5 Quare Cassiodorus dixit: **Dum mater cri- Casaiod. rariar.

L. IX, Ep. 18.

minum necessitas tollitur, peccandi ambitus au-
7 fertur". «Necessitas enim moderata non diligit'', Lrfv^BMs!*'^*

ut idem ait. Inde Petrus Alfunsus dixit:
9 "Magna necessitate cogitur etiam honestus vir

latrinam adire" , et etiam ab inimicis auxilium ^v, 6.
11 postulare, quod est valde gravissimum. Unde

idem ait: "Est una de adversitatibus hujus
13 seculi gravioribus homini libero, quando neces- JV»

sitate cogitur, ut sibi subveniat, requirere inimi-
15 cum"; et hoc ideo quia graviores insidias anti-

qui adversarii tunc subimus, quando ejus bona
17 suscipimus. Et ita est pessima necessitas, ut

hominem experiri omnia cogat eumque mendacem
19 faciat, ad res cunctas eum constringat, et ad

mendicitatem atque indigentiam et excessus omnes
21 perducat. Quare jura et proverbium clamant:

"Necessitas non habet legem". Et Seneca fn^p.^m.Diat!
23 dixit: "Necessitas egentem mendacem facit"; et pnbiu! syrus

iterum: "Necessitas ab homine quse vult im- *

1. p. atque] Bp.et. 2. et] B
ac, 3. sustinere] B mbsH-
nere. 6. toUitur] A colitur-,
cogitur. 7. moderata] 0
moderamen, 9. vir] B homo,
10. latrinam] A laerimas.
adire] B adhibtre. 13. qaando]
B quod. 10. subimuB] B ^u-

perhius, 17. ita] codd.
rum. 19. ad res] D et ad

res. 20. et excessus] A^ et
excessibus; BCDE om. et.
21. proverbium] D proverbia,
24. Neceasitas ab h. quae v.
impetrat] B iV. gum v, impe-
trat ah homine,
7*

100

CAP. XLV. DE MBNDICITATB.

Se^^^iio^w^ petrat"; et iterum: [^^Honiinem] omnia experiri 1

necessitas subigit". Et Cassiodorus dixit:
L^^^^^Bp.^i""*^* "Indigentiam juste fugimus, qua3 suadet exces- 3
N^':mi% U' ^^^' ^ Salomon dixit: ^^Quinque sunt, quae
pythagoras.* populum domaut: licentia, luctus, fames, bellum, 5

ad ultimum vulgi imperitia: ad res cunctas sola
EatiesiasUeusy contrindt uecessitas", Et iterum: "Melius est 7

XL» 29.

mori, quam indigere". Indigentia namque men-
dicitatem indncit, de qua Innocentius in libro 9
de Contemptn Mundi ait:

CAPUT XLV.
De Mendicitate*

innocentius III «Q mlserabilis mendicantis conditio ! Nam, H

De Coni. Mundi

L. I, cap. 14. si petit, pudore confunditur, et si non petit, ege-

state consumitur; sed ut mendicet, necessitate 13
compellitur: indignatur, murmurat, imprecatur",

lxx"*8^°''*''^' Quare Salomon in Proverbiis dixit: ''Mendici- 15
tatem et divitias ne dederis mihi", Domine! Opes
itaque temporales, pecunia atque divitiee, per 17
quas tot bona consequimur, totque mala fuga-
mus, bonae sunt, si a bono homine possideantur, 19
Respectu autem malorum hominum possidentium

1. et iterum] D et eum{7). mant] B dogmant. 11. men-

Hominem] om. codd, ; cf. pag. dicantls] D mendicitatis ;

99, V 18. 2. necessitas] om. mendicitas. conditio] B con-

D. subigit] codd. suhiit (H dictio. 14. compellitur] D im-

subit, facit); cf. p. 99, v. pellitur. 16. divitias] B divi-

18 eogat; TA sottopone; 0 ju" tiam, 17. pecunia] B peceu-

het 3. juste] om. A'; A niam. 18. fagamus] E fugi-

recte, quae] B quia. 5. do- amus; AA^ fugimus,

* Caecilius Balbus: "Quid populum domat Pytha'
goras dixit: Populi licentiam aut luxus aut fames domat, aut
beUum. Vulgi imperitiam ad res justas sola constringit ne-
cesaitas*'.

CAF XLV, DB MENDICITATE.

101

(Helma Paridi)-

1 illas, malae dicuntur, quia nihil est homini bonum

sine se bono. Licet enira per se bonae sint,
3 malis tamen homiuibus raalaa dicuntur esse, quia

ilJis causam malorum praestant;. ait enim Se-
5 neca: ^'Divitiae sunt causa maloram, non «l^isi lx"xxvii^^27'

faciant aliquid, sed quia facieutes irritant". Unde
7 qddara philosophus dixit: ^Tecuuia avaro sup- NZg'.Phu^l'.2,^.*

pliciura est, profuso decus, parricidium prodi-
9 tori". Utaris ergo divitiis, et eis abstineas mo-

derate atque scienter et secundum virtutem. Ait
11 enim Tullius: "Virtus est rebus, quas acqui- ^""^l^ ^fl^^-^-

rimus^ uti moderate atque scienter". Et Ovi-
13 dius dixit:

Est virtus placidis abstinuisse bonis. Ovidiua jfiferoW.

^ Bp. XVn, V. 98.

15 In acquirendis ergo opibus et divitiis conser-
vandis et utendis tres comites tecum habeas,

17 scilicet Deum et conscientiam et bonam famara,
vel ad minus Deum et conscientiam, secundum

19 quod de hijs plenius notatum invenies in libro

1—3. quia — dicuntur] om. moderate] B nioderare. 11, re-

ACDE. 1. nihil] nullus. bus] D in re6««. 11—12. Tul-

7. avaro] kauditOy alia manu lius — Et] om. A^. 14. pla-

avido. 8. est] om. ACDE. cidis] E placida; al. pJadi-

profuso] D profusa. parrici- cis. abstinuisse] B astinuisse.

diura] B patricidium. prodi- 15, conservandis] B servandis.

tori] B prodictori; D perdi^ 19. inveniesj D invenies in-

tori. 9. et els] B eisque, fra in lihro tertio.

* Walt. Burlei. Lihell. de Vita ei Morihus Philos. cap.
XII: Epimenides. ''Oum rex Persarum 1111 magnam pecu-
niam obtuUsset temptans, ut ejus animum in proditionem
dirigeret, ille dum pranderet, et olivas comederet, admitti
legatos jabet. Audite, inquit, hoc prandium proditores non
facit; unde pecuniam ad regem vestrum portate; nam pecu-
nla avaro est supplicium, liberali decus, parricidium prodi-
tori". Cf. Annotationes Eduardi Woelffliii in Oaec. Balb. De
Nug. Phil. pp. 22—23, XI, 1 & XII, 1. ** Cicero:
"... tertium iis, quibuscum congregemur , uti moderate et
scienter".

102 CAP. XLVI. DE MAUS GUERR^.

Aibertanus pe Amore et Dilectione Dei et Proximi et Alia- 1
etime Dei eett. Rerum et de Forma Vitse, in titulo: De
Acquirendis et Conservandis Opibus, et in se- 3
quentibus quatuor titulis.

Hijs itaque notatis et diligenter inspectis 5
circa divitias et paupertatem atque indigentiam
et necessitatera atque fortunam, non consulo tibi, 7
ut in divitiis nimis confidas, nec eas in guerra
facienda consumas. 9

CAPDT XLYI.

De Malis Gnerrse.

NuUse enim opes vel divitias sumptibus guerrae,
meo arbitrio, sunt sufficientes; nam dixit quidam 11
philosophus: Nemo in guerra constitutus satis
dives esse potest. Quantumcunque enim sit homo 13
dives, oportet illum, si in guerra diu persevera-
verit, aut divitias aut guerram perdere, aut forte 15
utrumque simul et personam. Si enim pauper
est, guerram nullo modo sustinere potest; si di- 17
vitiis multum habundat, in suraptibus multo magis
habundabit. Nam sicut omnis, qui peccat, quanto 19
major est, famosius crimen habet, secundum Mar-
tialem dicentem: 21

3. Opibus] D Opihus in
libro quarto, 5. et diligentei
inspectls] A. 6. panpertatem]
D pat^eftates, indigentiam]

D indigentiam et pauperta^
tem, 8. nimis] D multum.
8—9. guerra facienda] B guerra
faciendo; CE guerram faci^
endo. — Cap. XLVI. Hoc
capnt, quod omisit versio Ita-
lica (DeUa Oonsolazione e de'
CmHpli p. 196), congrait eam

priori parte capitis XXXIX.
Ubri De Amore et DUeeiione
Dei cett. (Della Forma della
onesta 7ita(N)p. 94.) 13. enim]
om. D. 18. sustinere] Bsuh8-
tinere, 19. habundabit] B;
al. habundat, sicut] om. E.
omnis] om. A^D. 20. Martia-
lem] B Marcialem; Mar-
eum; Albertano, DeUaForma
deV^onesta Yita (N), p. 94:
luuenale.

CAP. XliVI. DE HALIS QUERRM.

103

1 Omnis homo crimen tanto famosius in se, SiSis*» "

Quanto qui peccat ni%jor habetur, habet:

3 ita hoino in guerra constitutus , quanto major
est, tanto majores sumptus illum facere oportet;

5 et si forte guerram amiserit, majori casui sub-
jacebit. Unde dictura est: **Excelsis facilius s^nLieirw*

7 nocet casus". Et in Lucano dicitur:

Invida fatorum series, summisque negatum est littcan.^pA«r«a?.
9 Stare diu, nimioque graves sub pondere lapsus.

Et Martialis dixit:

11 Altior ascensus, grayior per summa ruina est. Paeudo-Martui.

Et non solum divitise perduntur perguerram, sed
13 etiam amor Dei et paradisus et vita preesens et

amici ac noti per adversam guerrse fortunam ta-
15 liter amittuntur, quod loco praedictorum omnia

mala succedunt, et ad inferna hominis anima
17 simul cum corpore pergere molitur. Amore ita-

que Dei et timore tantorum malorum guerram,
19 quantumcunque potes, debes vitare.

4. iUum facere oportet] B;
hhfacereopoTtetillum, 5. forte]
om. B. amiserit] B commi-
serit; CE comiserit. subja-
cebit] B; al suhjacet. 6. Ex-
celsis] CE ex celsis; D ex-
eessis. facilius] A facilis,
8. Invida] B; al. mvidia, fa-
torum] B factorum, ] 1 . ascen-

sus] B asstnstia, gfavior]
ODE graviorque. per summa]
A; al. plerumque. 12. non]
om. B, 13. et vita] B ae
vita. 14. adversam] B; al.
adveraa, 15. amittuntur] BD
admittuniur. quod] AA^; al.
quo. 16. anima] codd. ani-
mam.

* Cf. Juvenal. Satir, vni, 140-141:

"Omne animi vitinm tanto conspectius in se
Crimen habet, qnanto major qui peccat habetur".

104 CAP XLVII. BB BELLO VITANDO.

CAPUT XLVII.

De Bello Vitando.

Et etiam bellQm, quod occasione gaerrse fieri 1
consueverit, multo fortius est vitandum multis
rationibus. Prima ratione, quia bella Deo dis- 3

Lxvufii^'"" pl^^^^^J ^^^^ Propheta dixit: ''Dissipa gentes,
qu8B bella volunt'\ 5

S e c un d a ratione , quia bella non solum
homines singulariter, sed etiam populum domare 7
consueverunt, ut in prsBdicta auctoritate Salo-

CsBcii. Baib. De monis : "Quinque sunt, qn?e populum domant: 9

Nugis Philos. V, . \ 1 „

34; pythagoras lioQniiaky luctus, fames^ bellum et cetera.

cf. mprap. 100, m . • • i n 11.

V. 4sqq. Tertia ratione, quia bellum valde timen- 11

Nug^ii\.M^i scriptum est enim: "Beata civitas, quae

Epaminondas, bellum in paco timet". Et non solum timen- 13
dum est bellum, sed nec etiam nominandum;

Nugil'^ii!p Fi^^ scriptum est enim: "Si pacem diligis, belli ne 15

socratea. feceris mentiouem",

Quarta ratioue vitandum est bellum, quia 17

BeiTMm Liber II, «yarius et dubius est belli eventus", nec per

multitudinem hominum nec alia ratione visibili 19
potest esse certus ; unde Judas Machabaeus dixit :

Machah^orumjj. "NoH iu multitudine exercitus victoria fit belli, 21

I, cap. III, V. 19 '

& 18. sed de cselo est virtus. Facile enim est Deo a

multis paucos liberare , et super multos paucis 23

xvn?v.^45&47: victoriam dare". Et David dixit ad Philistseum,

quem cum lapide fundse interfecit: "Et noverit 25
universa ecclesia haec, quia non in gladio nec
in hasta salvat Dominus : ipsiusest enim bellnm". 27

4. DissipaJ B discipa. 7. do-
mare] B dogmare. 13. Et] B
Et tamen, 15. ne] B non.
18—19. per muUitudinem] B
muUiiudine. ||20. ceitusJJD

certum. 22. virtus] E victo-
ria. 25. fundae] E de funda,
26. ecclesisi] Emultitudo. haec,
quia] D hoc, quod. 27. hasta]
hlasta.

CAP. XLVH. DE BELLO VITANDO. 105

I Quinta vero ratione vitandnm est bellum,
quia in eo raaxime versatur periculum, quod a

3 sapientibus multum est fugiendum ; ait enim Tul-

lius: "Sed fugiendum etiam illud et curandum, gTes ' ^*^'^*'
5 ne olferamus nos periculis sine causa, quo nihil

potest esse stultius; quapropter in adeundis pe-
7 riculis consuetudo imitanda est medicorum, qui

leviter aegrotantes leviter curant, gravioribus au-
9 tem morbis periculosas curationes et ancipites

adhibere coguntur. Quare in tranquillo tempe-

II statem adversam optare, deraentis est, subvenire
autera tempestati, id est necessitati, quovis modo,

13 quavis ratione, sapientis est'\

Sexta autem ratione bella vitanda sunt,
15 quia in bijs mors ab omnibus merito expectatur;

nam "incertum est, quo loco mors te expectet: |x"vn § ^^**'*
17 tu autem eam omni loco expectare potes et

debes", et raaxime in bello. Infinitse denique
19 sunt rationes, quibus beJla et guerra vitanda

sunt, quaB non valerent de* facili cogitari; nec
21 eas ad praesens notari oportet.

Tunc MELIBEUS dixit: Licet multas justas
23 rationes sapienter induxeris, quibus vindictam et

guerram ac bellum abborrere videris, non tamen
25 adhuc mihi tribuisti consilium, quod in hoc neg-

otio a te affectanter habere desidero.

1. verojom. E. 1—2. Quinta guntur] Ecogantur. 14. sunt]

— in eo] om. 0. 2. maxime] B aint, 20. valerent] fi va-

AD; al. maximum. 3. fugi- leant. 21. notari] B nomi-

endum] BOE fugiendum est. nari. 22. multas] om. GE.

5. quo] B; al. qwod. 6. qua- justas] om. AA^BD. 24. ac]

propter] B quam propter. B; al. et. abborrere] B a6o-

7. imitanda] B immittenda. rere. videris] E videaris.

8. leviter curant] codd. ; 0 25. adhuc] om. B. tribuisti]
leniter; D eurantur. 10. co- D retribuisti.

106

GAP. XLVIII DB GUERBA VITANDA

CAPUT XLVm.

De Onerra Vitanda Per BeconciliatioiLem.

PRUDENTIA respondit: Meam est consilium, 1
ut per reconciliationem et concordiam vincas
fen^!'289.^w^ discordiam et guerrain; scriptum est enim: "Ibi 3
semper est victoria, ubi est concordia". Et ita
habebis gaudium; et prsedicta mala fugiendo, tuas 5
res crescent et multiplicabuntur. Dixit namque
Ifi^.^'"'''^''*- Salomon in Proverbiis : "Qui ineunt pacis con- 7

silia, sequitur eos gaudium". Et Seneca in
crp^x. (Sene^ Epistolis dixit: "Concordia parvse res crescunt: 9
Ep. XOIVS48). discordia maximsB dilabuntur". Et Tullius dixit:
Pii!*3^* ^'^^*'* "Mea quidem sententia paci, quse nihil sit habi- H
tura insidiarum, seraper est consulendum".

At MELIBEUS dixit: Quomodo possum re- 13
conciliari meis inimicis ? quia ipsi initium discor-
diae fecerunt, nec reconciliationem quaerunt. 15

PRUDENTIA vero respondit: Si adversarii
tui, te velle reconciliationem , crederent, cum 17
magna devotione illam a te postularent. Audivi
namque» quod de peccato atque stultitia sua valde 19
dolent, et tuis mandatis in omnibus et per omnia
cum juramento et juratoribus cupiunt obedire. 21
Quare tutius credo, cum hoc honore de periculis
et guerra exire, quam cum multis periculis de- 23
structionem corporis et animse ac rerum formi-
dare. Plus etiam dico tibi quia, etsi adversarii 25

In cod. B caput inscribitar : paryse] B parves, ] 0. xnaxim^]

JVo. Guerram vinciper r. etpa- Kmaximm res; D maxima. di-

ccm. 1. Meum] D verum. 6, cre- labuntur] A elahuntur. 1 1 . sit]

scent] crescant. multipli- A est. 12. consulendum] D

cabuntur] D multiplicaritur. consolendum; concilium,

7. Qui ineunt] om. B. 8. se- 13. At]Dj4c. 14. quia] AA^B;

quitur] A^ sequetur; E ae- 9l,eL 21. jpratoribus] Djtcra-

quuntur. gandium] E gaudia, tionibus» 22. credo] A' erede.

Ooncordia] D emcordice, de] A te <2e. 25. et si] ODE si.

PER RECONGirJATIONBM.

107

1 tui non inciperent petere reconciliationem, nihi-
lominus deberes tu illius reconciliationis facere

3 inceptionem; scriptuni est enim: "Semper Mart^ Dumiens.
aliis dissensio incipiat, a te autem reconciliatio".

5 Nam et Propheta jussit, reconciliationem et

pacem non solum ab aliis expectari, sed etiam

7 inquiri et persequi; ait enira: "Diverte a malo David p#aim.
^ r 1 ? XXXIII, 15.

et fac bonum, inquire pacem et persequere eam",

9 Et Apostolus in Epistola ad Romanos dixit:

*^Nulli malum pro malo reddentes, providentes Paai. i?p£s<. «ds

, M 1 . .1 . -Kow. XII, 17—

11 bona non tantum coram omnibus nommibus ; si w.

fieri potest, quod ex vobis est, cum omnibus ho-
13 minibus pacem habentes". Et in Ysaia scri-

ptum est : "Quam speciosi pedes evangelizantium isaias lii, 7 cf.
15 pacem , Inquiras ergo pacem, et injuriae obli- Rom, x, t5.

viscaris; ait enim Seneca in Epistolis: "Inju- ^^^^^ f^^^^'
17 ri89 oblivisci debemus, beneficii vero meminisse" ;

nam "injuriarum remedium est oblivio". Unde ^^^^^^i^n^^Ep.
leJhesus Sirac dixit: '^Omnis injurise proximi I^J^^JJ^i,,

ne memineris, et nihil agas in operibus injurise".
21 At MELIBEUS dixit: Injuriae oblivisci non

valeo, sed vellem ut diceres mihi, si in aliquo
23 casu licet alicui guerram facere vel pugnare.

PEUDENTIA respondit: Omnes homines sem-
25 per guerram facere et pugnare tenentur cum pec-

catis et vitiis; nam scriptum est: "Non corona- Paui. ep, nad

. . , . . . „ Timoth. II, 6.

27 bitur quis, nisi legitime certaverit ; nam propter
talem pugnam merentur omnes pugnantes vitam

1. tui] om. D. petere] oni. 12. quod] E juanium. 17. be-

E. 2. illius] D illis. 4. dis- neflcii] B beneflciis; 0 offleii.

sensio] B dissessio; AA^ de^ 18. est obUvio] al, ohlivio

fensio. 7. et persequi] B ae est. 19. Sirac] B Syrae\ D

persequi; Aetproaequi. enim] Sirach, 22. in] om. D. 23. li-

D enim idem; E enimDavid cet aUcui] A homo tenetur,

dieena. 8. persequere] E f)fo- vel] CE et 24. respondit] B

sequere; B sequere, 11. tan- vero respondit, 27. legitime]

tum] AE aolum. 11-12. si B legittime.
fleri — homiuibus] om. B«

108

CAP. XLIX. CA8US, QUIBCS

aBternani et perpetusB victorise coronam. Sed 1
cum omnibus hominibus pacem habere debes;
DeMo^s^t^' ^^^^ scriptum est : "Cum hominibus pacem ha- 3
beas, cum vitiis bellum*\

MELIBEUS dixit: Ego non loquor de pugna 5
et bello contra vitia, sed de pugna et bello con-
tra homines committentes inaleficia, 7

CAPUT XLIX.
Casus, Quibiis Licite Pugnare Possumus.

PRUDENTIA vero respondit : Octo sunt casus
vel causse, quibus licite pugnare possumus: pro 9
fide conservanda et non violanda, pro justitia
manutenenda, pro pace habenda, pro libertate U
conservanda, pro turpitudine vitanda, pro vio-
lentia repellenda, pro tutela sui corporis facienda 13
et pro necessaria causa, de quibus singulariter
dispiciamus. 15

Pro fide certe sunt bella suscipienda, et manu
decertandum est Nam sicut fides nostrum scu- 17
tum esse debet, sub quo omnes clauduntur vir-
tutes, et cujtts scuti adminiculo pugnare debe- 19
mus, de qua dixit Apostolus in Epistola ad
paui. Epist. ad Ephcsios circa finem : "Sumentes scutum fidei. 21

Ephea. VI, 16. ^ ^ ^ '

in quo possitis omnia tela nequissimi ignea ex-
tinguere*^ et de qua etiam dictum est: 23

3. hominibus] codd. omnU spieiamus; AA' discutiamm.

hu8, 9> pro] E seilicet. pro, 19. adminiculo] B aminiculo»

10. conseivanda] B servanda» 20. qua] DE quo; C quibus.

12. conservanda] B servanda» 21. Sumentes] A In, omnibuB

14. pro necessaria] B om. pro. sumentes. 22. nequissimi] A

15. dispiciamus] 0 deapici- hostia nequissimi ; A^ nequis^
amus; £ disceptemus; D in- simi hostis. ignea] E.

LICITE PUGNARE POSSUMUS-

109

1

Frima petit campuin dubia sub sorte duelli
Fugnatura fides agresti turbida yultu:

Aurelius Pru-
deutius Payeho-
maehia. v. 21 —
22.*

3ita pro fide bella suscipienda sunt, et manu
etiam decertandum est. Et potius est mors tol-

5 leranda, quam fides catholica derelinquenda, sicut
Judas Machabseus, Moises et David et Karo-

7 lus et alii pugnatores fecerunt. Et etiam in-
finiti sancti pro fide mortem sustinendo pugna-

9 verunt,

Similiter pro justitia pugnare debemus et
11 usque ad mortem certare; ait enim Jhesus Si-

rac: "Pro justitia agonizare pro anima tua, et
13 usque ad mortem certa pro justitia, et Deus ex-

pugnabit pro te inimicos tuos".
15 Pro pace vero habenda susoipienda sunt

bella, et manu etiam decertandum est. Dixit
17 enim Tullius: "Suscipienda quidem sunt bella {^'"iY^^as?^ ^'^"^*'

ob eam causam, ut sine injuria in pace vivatur".
19 Et iterum idem ait: "Bellum ita suscipiatur, ut ^^''^''^^

nihil aliud nisi pax quaesita videatur".
21 Pro libertate vero conservanda et servitute

indebita repellenda decertandum est usque ad
23 luortem; ait enim Tullius: **Cum tempus ne- Oicero^De o/;zc.

cessitasque postulat, decertandum manu est, et
25 mors servituti turpitudinique anteponenda est".

1. sorte] D «orcKe; forte. detractanda. 17. eiiim] om. B.

3. ita] B itaque. 5. sicut] E 18. in pace] om. D. 19. ita]

sicut ait; D et si{c). 6. Karo- D itaque. 20. quasita vide-

las] B uarolus. 8. sustinendo] atur] B \ al. videatur qucesita,

B suhstinendo. 11. certare] B^ 21. conseiTanda] AB aervantia.

al. decertare, 12. Pro justitia] 22. repellenda] om. D; C ex^

om. GD£. 13. certa] A de^ pellenda. 22—24. usque —

eerta. expugnabit] D expu- manu est] om. D. 25. mors]

gnaviL 16. etiam] B. decer- D mori. anteponenda] D an-

tandum] ODE eertandum\ A teponendum.

* Aurelii Prudentii Opera. Parmae 1788, in 4to, vol. II,
p. 60 {Fidei et ldololatri(K Fugna^ v. 1 — 2).

110

CAP. XLIX. CASUS; QUIBUS

8ent'\if^w ^^^® etiam Seneca dixit: "Occidi pulcrum est, 1
si ignominiose servis". De servituie indebita
ideo dixi, quia si debite et in veritate quis ser- ^
vus est, non debet curare; ait enim beatus

c^"vnf2oL2"L Paulus in Epistola ad Corintliios: "Unusquis- 5
que in ea vocatione, in qua vocatus est, in ea
permaneat. Servus vocatus es? non sit tibi
curse". Et etiam beatus Petrus in Epistola

fifis."^^**^' prima dixit: "Servi, subditi estote in omni 9

timore dominis, non tantum bonis et modestis,

sed etiam discolis". 11

Pro turpitudine vero evitanda similiter de-

certandum est, et mors turpitudini anteponenda, 13

il^^l^ 81^ si^a ttt supra dictum est in illa auctoritate: "Cum
p'. 109. V. 2». tejjjp^^s- ^etgj.^^ 15

Pro violentia vero repellenda pugnandum est
ac mana decertandum; nam per leges et de- 17

«''m' iMrete?! cretales dicitur: "Vim vi repellere omnes leges

xiiTis. omniaque jura permittunt"; et intelligo vim, non 19
solum quando homines vulnerantur, sed etiam

Dig. IV, II, 13. quando quis, quod deberi sibi putat, non per 21
judicem reposcit, ut lex dicit.

Pro tutela sui corporis similiter pugnandum 23

Vigest 1, i, s. est ac manu decertandum; ait enim lex: "Quod

quis ob tutelam sui corporis facit, id recte vi- 25
detur fecisse"; nam adversus periculum natu-
ralis ratio permittit se defendere. Et in tantum 27
etiam defensio permittitur, ut etiam ante tempus
violentise occurrere pennittatur; melius est enim 29

3. ideo] CE. 2—4, De ser- et hoc\ E leges licet, et hoc,

vitute — curare] om. A*. 3. 21. quod] om. B. 22. dicit]

veritate] D necessitate, 7. Ser- B dixit, 24. manu] B. 25- id

vus] B Si servus. 11. disco- lecte] A direete, 27. ia tan-

lis] ,D diaealia. 17. decer- tdm] D iterufn{7). 29. vio-

tandum] D certaTtdum; G de- lentisB] B violento; D vio-

tractandum* 18. Vim] A lenter,
Licet vim. leges] A leges,

LICITB PUGNARB POSSUMUS.

111

1 in tempore occurrerej quam post exitum vindi-
care, ut leges clamant. Et in tantum etiam tibi
3 defensio permittitur, ut, si aliter periculum vitare
non poteras, et hominem occidisti, per leges et
5 jura nullo modo puniaris ; nam et *'si arietes et ix, i, § ii.

boves inter se commisissent, et agressor mortuus
7 fuerit, altero se defendente, sine compositione
jacere debet", ut lex dicit. Resistere namque
9 injuriaB ac violentiaB tibi taliter permittitur, ut a
quibusdam dicatur vitium et culpa non resistere
11 InjuriaB, si fieri potest. Unde Tullius dixit:

"Tam est in culpa qui non resistit injurisB, si f/y^Sa^^
13 commode potest, quam si parentes aut amicos aut
patriam relinquat". Tutelam tamen tui corporis
15 facere debes in continenti et cum moderamine de^v^inj^,

inculpatse tutelae; ut si telo quis te percutere vult,
17 tu etiam ante percussionem illura telo percutere
poteris ad tutelam tantum, et non ad vindictam.
19 Pro necessaria denique causa pugnandum est
ac manu decertandura, puta quando bellum est
21 indictum et denuntiatum; ait enim Tullius:

"Intelligi potest, nullum belluni esse justum, nisi n^ae!* ^^^'
23 quod aut rebus petitis geratur, aut denuntiatum ^,^^^^^^^^^3 ^,^40
sit ante et indictum". Inde etiam Cato dixit: z>« jfori6«* l.

If Sent. XXX.

25 "Pugna pro patria".

Et h£ec, quae dicta sunt de pugna et certa-
27 mine manu faciendis, intelligas locum habere in
quolibet homine non religioso. Religiosis autem
29 perfectis, qui non noverunt movere arma, di-

2. tibi]B. 4. poteras] ;7oi«- itaque. 10. vitium] A viiium

m; Epoies. 5. et si] Ae*; A* est. 13. commode] nonnuUi

ai. arietes et] 0 aHetes veL codd. /^m commode, 14. re-

6. commisissent] E commisis^ linquat] B ddinquatur. 17. te-

sent hellum; G comisiseni; A lo] B. 18. poteris] E potQs,

commisaent; commiacent; 20. quando] B quia. 23. pe-

D comissent. 8. dicit] B dixit; titis] A perditi». 24. etiam]

A* dicit st' : si quadrupes om. B. 28. Religiosis] B iJe-

paupe d. 8, dno, namque] B ligiosua* 29. non] om. D.

112

CAP. XLIX. UASUS, QUI3US

nlm' xn*'* \9. ^^^^ ^ Domino : *'Mihi vihdictani, et ego 1
v'' 39-40^*"**' retriboam" et: "Si quis percusserit tibi maxil-
lam, porrige et aliam ; et si quis abstulerit tibi ^
tunicam, da ei et pallium". Tales uamque re-
ligiosi non debent manu decertare, sed potius 5
pati mortem, quam turpitudinem vel aliquod pec-
catum mortale facere.

Tunc MELIBEUS respondit : Bene a te au-
divi, quod pro pace habenda decertandum est 9
manu atque pugnandum^ quare volo cum prse-
dictis meis adversariis pugnare; et ita potero 11
cum illis postea pacem habere.

At PRUDENTIA quasi irato animo ac vultu 13
mutato dixit:

Am^iFi,nT-^: Stultus, ab obliquo qui cum descendere possit, 15
Pugnat in adversas ire natator aquas.

Tu pro stulto vere potes reputari, qui, cum pa- 17
v!*^2L*^' cem cum sacramento et sacramentalibus ad tuum

prseceptum possis habere, cum periculo et guerra 19
et bello illam desideras ad finem perducere. Nam,
qui bene et bonum videt, et male et malum ca- 21
pit, aut fingit se sapientem aut stulte facit.

TuncMELIBEUS dixit: Nolo, ut irato animo 23
contra me aliquid dicas; sed si quid stultum vel
ineptum dixero vel fecero , ad tuam voluntatem 25
me corripias; non enim habebo pro malo, quid-
quid mihi dixeris quieto animo. Scripsit enim 27

Ixvm^zT*'^* Salomon: '^Qui corripit hominem, magis gra-
«

3. porrige] E pmhe. 5. de- tuam voluutatem me corripias]

certare] B; al. certare, 7. fa- B om, me; A ad tuam cor-

cere] om. A^^ 9. est] B. Hgas voluntatem, 26. habebo]

16. Pngnat] D I%ignaa. nata- B; al. haheo. quidquid] B

tor] B nactator, 17. vere po- quiequid ; D quid. 28. magis]

tes] B potes merito* 22. se D magnam.
sapientem] om. B. 25. ad

* Pag, 106, V. 21 supra: **Oum juramento et Juratorihus",

LIOITB PUGNARB POSSUMUS.

113

I tiam apud eum inveniet, quam qui per linguse
blandimenta decipit".

3 At PllUDENTIA respondit : Non irascor con-

tra te sine causa, sed potius pro tua salute;
5 nara, ut idem Salomon dixit: **Melior est ira

risu, quia per tristitiam viiltus corrigitur animus
7 delinquentis". Consulo itaque tibi, ut te cor-

rigas atque, me temptare verba pacis, permittas,
9 et si id^ quod dixi, bono animo facere volunt

adversarii, illos ad tua prascepta suscipias.

II ' Tunc MELIBEUS dixit: Ex quo tibi hoc
placet, ac inde raihi consulis, quod tibi placet,

13 facere non postponas.

Tunc Prudentia, dilatione modica postu-
15 lata, de voluntate viri, in ejus tamen absentia,

secreto illos adversarios suos ad se fecit vocari,
17 in quorum praesentia bona pacis et mala guerrae

ac belli praedicto modo narrans, illos coepit hor-
19 tari, ut de injuria sibi et domino Melibeo ac

filisB ejus facta dolerent, ejusque domini prse-
21 ceptis cum juramento ac juratoribus ac poena

stare nullatenus difFerrent. llli autera haec au-
23 dientes gavisi fuerunt gaudio magno; valdeque

dulcedine verborum raoti ac dolore cordis intrin-
25 secus tacti cum fletu responderunt dicentes: Do-

mina sapientissima, **tu praevenisti nos in bene- p^aim. xx, 4.

1. inveniet] D invenerit. 18. narrans] B eis nairans.

5. ira] A ut, <i. quia] ADE 2\. poBna] A poBnitentia.

quam, conigitur] AD corri- 22. different] B deferrent. hsec]

gatur. 9. dixi] D dixero. A^C hoc. 23. valdeque] B

volunt] E velint. 12. placet valde qui etiam; cett. codd.

facere] A placeai facere; BE valde qui. 26. praevenisti] B

facere placet. 15. tamen] om. invenisti,
B. 16. secreto] D seerete.

AU*ert.aii. Ub. GonBol. 8

114

CAP. XLIX. CASUS, QUIBUS

dictionibus dulcedinis". Quod enim dixisti, nos 1
prius dicere debebamus; initium namque discor-
diee a nostra processit stultitia; quare initium 3
reconciliatiouis a nobis incipere debebat. Verum,
quia nesciebamus , prsedicta tibi ac domino tuo 5
placere, haec vobis dicere nullatenus audebamus,
Volentes igitur tuis consiliis acquiescere atque 7
preeceptis domini Melibei in omnibus et per
omnia, sicut dixisti, libentissime obedire tuam 9
benignitatera flexis genibus exoramus, ut quod
verbis dixisti bonis sanctisque operibus inter nos H
et dominum Melibeum debeas adimplere. Ti-
memus tamen, ne, propter nostrum excessum ac
peccati nostri improbitatem, dominus Melibeu-s
iratus ad prsBceptum contra nos properaret ini- 15
quum; quare tuum consilium super hijs devotis-
sime postulamusc 17

Prudentia respondit: Licet durum sit et
omni rationi contrarium, quod quis in adversario 19
vel inimico suo confidat, vel se in ejus potestate
et arbritrio committat, ut supra in hoc libro, in 21
Su^atMp.xXf titulo De Vitando Illorum Consilio, qui sunt vel

jam fuerunt Inimici, sed postea in Gratiam re- 23
dierunt, reperitur: tamen quia dominus Meli-
beus de prsedictis mecum tractabit, nec raeo 25
consilio ad iniquum prseceptum recurrere valebit,
ideo consulo vobis, ut de illo non diffidatis. 27
Cognosco namque benignitatem et Jargitatein prae-
dicti domini mei; non enim est iniquus nec pe- 29
cunidB cupidus, semper honorem affectans., iniqui-

3. processit] A prcecessit. siulatum. 19. rationij B ra»

4. Yerum] B unde. 6. ha&c} tione, adversarioj A adverso^

A ea, audebamus] A audie- 20. potestate et arbitrio] B

hamus. 7. atque] D ac. 8. do- arhitrio et potestate. 21. su-

mini] B. 15, properaret] D pra] A supra dixL 23. sed]

properare; A^E properet. B si. 24. quiaj B quod,

16, quarej B contra. 17. po- 25. tractabitj A* tractavit.

stulamus] A postula; B po- meo] A in eo. 29. uieij B.

LICITE PUGNARE P0S8UMUS.

115

1 tatem atque pecuniam omnino contempnit. Alio-
quin nulli aliquo modo consulerem, ut sine causae

3 cognitione ac praecedenti tractatu arbitrium daret
inimico suo vel super se potestatem. Ait enim

5Salomon: ''^Audite populi et omnes gentes ^'fj'^;^*'^^*

^ X A X 1 1 1 1 19—*

rectores ecclesiaB : filio et mulieri, fratri et amico
'7 ne dederis potestatem super te in vita tua", Si

enim prohibuit, dari potestatera super se filio
9 fratri et amico, multo fortius prohibuit cuilibet,

ne alicui inimico super se potestatem concedat.
11 Prffidictis auditis, illi tres adversarii unanimiter

responderunt dicentes : Confisi de tua benignitate
13 ac solita clementia, tuam et domini Melibei

voluntatem, dante DominOj adimplebimus. Quan-
15 docunque igitur tibi placuerit, mittas pro nobis

et omnibus vestris prseceptis obedire erimus parati.

17 PRUDENTIA vero accedens ad virum eique

narrans quaecunque cum illis tractaverat, petiit
19 ab eo, an prsedicta illi placerent.

QUI, cum audivisset illorum devotionem at-
21 que circa illorum excessum poenitentiam et cordis

contritionem atque peccati confessionem, respondit
23 diceos: Venia digni sunt, qui de peccato excu-

sationem non faciunt, sed cum lacrimis et con-
25 fessione ac cordis compunctione indulgentiam im-

plorare non cessant; ait enim Seneca: "Ubi

1. oniTiiuo] B. 8, dari po- tntionem] B contrictionem.

testatem] B potestatem dari; atque peccati] A et quod sive.

A dare p, 10. iie aiicui] ora. confessionem] D confusionem;

B. 12. benignitate] ABC; al. A compunctione, 24. nonj

honitate. 13. tuam] AB; al. om. B. confessione] D con-

tua. 14. voluntatem] AA*Bj fusione, 25. compunctione]

ai. voluntate. 19. an] A ut, AE c&ntritione.
21. cordi»] om. A. 22. con-

&»

116

CAP. XLIX. CASUS, QUIBUS

est confessio, ibi est remissio"; innocentiae enim 1
Mart. r>um. De proxlma est confessio. Et iterum: ^Troximum

Moribus S. 94. *^

ad innocentiam locum tenet verecundia peccati 3
Pubin. syrus et confessio": nam '^peccatum extenuat, qui ce*

Sent. 489. W. . e

leriter corrigit". Hinc est, quod consilium per 5
te mihi datum valde mihi est placidum, si hoc
facere poterimus de araicorura voluntate atque 7
consensu.

At PRUDENTIA sereno vultu et hilari facie 9
dixit: Recte respondisti, nain sicut cura amico-
rum nostrorum consilio atque auxilio vindictam 11
facere proposueras, ita in concordia et reconci-
liatione eorum consilium petere non postponas. 13
Dig.h,xyu,zb "Nihil enim tam naturale est, quam aliquid dis-

solvi 60 genere, quo coUigatum est", ut lex 15
dicit.

Hijs itaque tractatis, in continenti convo- 17
caverunt amicos fideles, agnatos quoque atque
cognatos probatos ac tideles inventos; eisque 19
fere omnia, quae supra scripta sunt, per ordinem
narrantes, consilium, quod super praedictis face- 21
rent , diligenter postulaverunt. Amici vero hsDC

1. confessio] D confasio.
ibi est] B om. est 2. con-
fessio] D confusio, 3. ad
innocentiam] D om. ad\ A
ad innocmtice; B ad (ab?)
innocentia. 3. verecundia pec-
cati et] A verecundi^ et pec"
cati. 4. extenuat] fi; al. ex-
terminat. 5. corrigit] 0 ; codd.
corrigitur; M chi tosto Vam-^
menda. quod consilium] om.
D. 6. si hoc] D sed hae.
8. consensu] D coneessu. 9: se-

reno] B cum sereno. hilari] B
illari. 10. Recte] om. D.
12. concordia et reconcilia-
tione] A concordiam et re-
con^iiliaiionem^ 13. eorum] D
et eorum, 17. tractatis] D
contractis. in continenti] B.
18. qupque] B ; al. —que.
20. supra scripta sunt] D cZi-
cta sunt et supra scripta»
2J. narrantes] E enarrantes.
quod] B quid. 22. h«c] A^BC
hoc.

LICITE PaGKARE POSSUMIJS.

1 audientes, post multam indagationem et praedi-
ctarum rerum diligentem examinationem , consi-
3 limn de reconciliatione , concordia et pace faci-

enda laudaverunt et unanimiter approbaverunt.
5 Prudentia hijs auditis et diligenter co-
gnitis ait: Semper audivi dici : quod bene potes
7 facere, noli difFerre, ideoque consulo, ut statim
fiat, quod post multas moras fieri deberet, Et
9 sic de consensu omnium missi fuerunt nuntii sa-
pientes pro adversariis praedictis, qui illis dixe-
11 runt: ut, si placet illis, ad praefatam congrega-
tionem , causa compositionis atque concordiae,
13 nulla dilatione adhibita, cum juratoribus idoneis
venire non postponant. Qui benigne responden-
15 tes et gratias nuntiis agentes, rogaverunt eos,
ut domino Melibeo ejusque congregationi re-
17 ferrent, se statim venturos, et eorum praeceptis
se fore in omnibus et per orania obedire paratos.
19 Cum autem venire vellent, unus eorum dixit:
Faciamus et nos congregationem magnam , ut
21 cum honore ad illos accedamus. Alius vero
dixit: Hoo faciendo, mora factum nostrum cito
23 impediret, nam

Qu8Bcunque sequor habet, qusecunque pericula telLus Eplvr. tS^tI
25 Tam longse causas suspicor esse morae ;

qaare consulo, ut sine mora hoc faciamus, quod
27 aliis placuit. Et ita statim cum juratoribus et
paucis aliis devote ad curiam domini Melibei

29 accesserunt.

1. post] E prater. indaga- sensuj D semu. 11. at, si]

tionem] BE; al. indignaiio'- om. D. placet] AA^E

nem, 2. diligentemj om. E, ret. 14, benigne] A^ henigni'

3. pace] D facere, 4, et una- tate. 15. agentes] B reddeU'

nimiter] al. unaminiter et. tea vel agentes, 16. congre-

7. differre] sequitur interpola- gsiiiom'] D cognationi. 22, hoc

tio in cod. A*. 8. multas] B. faciendo. mora] D hcec rnora

deberetj BD debei. 9. con- f aciendo ; \^ om, hoc faciendo.

118

CAP. XLIX. CASUS, QUIBUS

Tunc Melibeus surgens inter cetera dixit: 1
Verum est, quod vos sine causa justa injuriam
magnam mihi et dominse meae ac filise fecistis 3
iutrando violenter domum meam et talia faciendo,
de quibus raerito deberetis pati mortem; unde 5
volo a vobis audire, si vobis placet de preedictis
vindictam meae ac dorainse mese PrudentisB 7
committere volantati.

Illi vero respondentes dixerunt: Domine, 9
nos sumus indigni venire ad curiam tanti et talis
domiDi; nam talia scelera commisimus de quibus 11
morte digni essemus; verumtamen confisi, non
de nostra scientia vel potentia, sed potius de 13
vestra solita clementia et benignitate huc veni-
mus, et ecce parati sumus vestris parere man- 15
datis et cura juramento ac juratoribus in omni-
bus et per omnia, flexis genibus fusisqne lacri- 17
mis, obedire tam in personis quam in rebus. Et
ita prostrati ad pedes Melibei et dominae Pru- 19
dentiee cadentes, cum summa devotione ab eis
indulgentiam postulaverunt. Quos ipse Meli- 21
beus per manus sublevans benigne ad sua raan-
data prsedicto modo recepit hoc pacto, ut semel 23
et saepius posset contra illos praecipere, laudare*
ac pronuntiare. Quibus etiam preecepit, ut hinc 25
ad octavam ante suam prsesentiam illic se re-

1. surgens] AD exurgens. C suisque. 22. per manus]

2. justa] B juxta, 6. vobis E manu. 23» recepit] AD

placet] E vultis. 7. meae ac] suscepit pacto] D; A^BGE

B mea. filicBac. dominffi mese] acto; A adjecto. 24. posset]

B; aL domina, 12. morte] A; al. possit. laudare] om.

D mortem, 13. scientia] D A. 25. ac] om. AA^D. pro-

conscientia. 14. benignitate] nuntiare] B prontiare. hinc]

B; al. honitate» 15. et] om. om, A\ hinc usque, 26. octa-

B. 17. fusisque] D fusique; vam] AA^ octavam diem,

* Laudare: arbitrarf, arbitrii sententiam ferre. Dufresne
du Cange Gloss. Med. et Inf. Latinitatis.

LICITE PUGNARE POSSUMUS.

119

1 praBsentarent audituri suam voluntatem atque prae-

cepta; nam volebat cum medicis de convalescen-
3 tia filise suse tractare, atque de praeceptis illis

faciendis cum magna deliberatione et diligenti
5 provisione cogitare. Hijs taliter ordinatis, omnes

hinc inde cum lastitia et gaudio recesserunt.
7 Post modum Melibeus, vocatis ad se me-

dicis, de filiae suse convalescentia diligenter quse-
9 sivit. Cui dixerunt medici: Ecce filia tua quasi

liberata est, nec de illius convalescentia te nul-
11 latenus dubitare oportet» Quos Melibeus co-

piose remuneravit, eosque rogavit, ut de filiae
13 su8e sanitate studiosissime procurarent.

Quibus ita peractis, PRUDENTIA, summo
15 mane in remoto et secreto loco simul cum Me-

libeo existens, dixit ei: Domine, vellem a te
17 audire cujusmodi praecepta placeat tibi nostris

adversariis facere»
19 QUI dixit: Volo illos bonis omnibus spoliare

illisque prsecipere, ut ad partes ultramarinas se
21 transferant, ulterius huc non reversuri,

At ILLA dixit: Iniquum esset hoc prsece-
23 ptum, nec esset rationi consentaneum. Quare,

si hoc prsBceptum faceres, nunquam cum honore
25 vivere valeres; nam, cum ultra modum dives

1—5. atque — cogitare] om. placet tibi; om. placeati,

A. 4. et] B ac. 6. recesae- E vis; D vulti8{?), 18. fa-

ruiit] om. D. 7. Melibeusj B cerej om. A. 20. uUramari-

MeUiheus. 10. Uberata] D nas] D ultransmarinas ; AA^

deliberata. svLBEi] om. BCE. * transmarinas. 21. transfe-

procurarent] AA'D curarent. rant] B transferana. rever-

14. ita] t) itaque. 17. pla- suri] A* redituri. 23. Quare]

ceat tibi] A placeant tibi; B E quia.

120

CAP L. DE BONA PAMA.

existas, eorum pecunia nullatenus indiges, et de 1
cupiditate raerito posses reprehendi, quae con-
rimo^f^vi; suevit "radix omnium malorura" nuncupari. 3

CAPUT L.
De Bona Fama.

Nam melius esset tibi tantum de tuo aniit-
tere, quam sua turpiter recipere. Scriptum est ^
PjiWii^sy^s enim: "Mallem perdidisse quam turpiter acce-
pisse". Unde dici consuevit:

Anonymi Epi- Gazas confiTestas luentis prsecellit honestas.

stola ad Raynal-
dum V. 189.*

Honestas naraque et bona fama nullis thesauris^

vel pecmiiis sunt deturpandse. Quare Jhesus
^d^simucua. Sirac dixit: "Guram habe de bono nomine; H

hoc enim magis perraanebit quam mille thesanri
saiom. p»-oi«r6. magni et pretiosi". Nam ut idem ait: "Lux 13

oculorum Jaetificat animam, et fama bona im-

pinguat ossa". Lucrum ergo illud tanquam dam- 15
LnV"i*35^^^ pnum omnino spernas; scriptum est enim : "Lu-

crum cum mala faraa dampnum est appellan- 17
E^Yn.^^Ep^^lr Q^are Cassiodorus dixit: "Affectans

famse commoda pecunise negligit augmenta". Est 19

enim ingenui animi signum famse diligere com-

i. pecuuia] B peccunia. impinguat] C impingat; D

3. nuncupari] 6G per aposto- impugnat, 16. omnlno] A

lum nuneupari; per apo- omni modo, 19. Est] A'

stolum diei ; D nuncupari per sunt. 20. euim] D autem.

apostolum. 8. gazas] B a«- ingenui] Aj al. ingenii. ani-

zas. 9. et] B ac. 10. sunt] mi] hominis. signum] om.

om. D. 11. Sirac] V Sy- A; A»B signa.
rach. 14. laetificat] B lccfi/icat.

* Episiola ad Uaynaldum in codice Bibliothec» Univer-
sitatis HaTniensis exstans (CoU. Fabrician. 43, in 4to):

''Gazzas congestas prfficeUit mentis faonestas".

CAP. L. DB BONA FAMA.

121

1 modum; per bonam euim famam bonus homo

cognoscitur; nam ut idem ait: ^'Habunde co- L^^JxfiEp*"^^
3 gnoscitur quisquis fama teste laudatur". Quare

Salomon ait: "Melius est nomen bonum quam ^xu f^^^^^'
5 divitiae Hiultae"; et iterum idem ait: "Melius ^^^^*»^'**'*»*-

est nomen bonum quam unguenta pretiosa". Et
7 Seneca dixit: '*Bona opinio liomini tutior est

pecunia"; quia, ut idem ait, "bona fania in idem s«n«. 69.
9 tenebris bonum splendorem facit". Spreta ita-

que dicta pecunia, dictum Apostoli omoi modo
11 serva, qui in Epistola ad Timotheum dixit : "Quae- pMip^lt t

cunque bonse famee sunt, hsec cogitate*' ; nam, ut
13 quidam philosophus dixit, "tacet omnis virtus, Sj^^^el^.*

nisi fama late pateat". Quam famam omnino
15 amitteres, si talia praecepta facere studeres. Cum

ergo scriptum sit: *'Laus" vel faraa "nisi nova ^g^^e^^jjga^^^f
17 oritur, vetus amittitur", studere debes illam non

amittere, sed renovare. Quod autem dixisti, te
19 velle illis prsecipere , ut ad partes ultramarinas

se transferant, ulterius non reversuri, iniquissi-
21 mum mihi videtur; nam quod honoris causa tibi

fecerunt dando super se tibi potestatem atque
23 dominium, vis convertere ad dedecus et obpro-

brium sempiternum. Non enim debes abuti po-
25 testate ab illis super se tibi concessa, cum de

jure "privilegium meretur amittere, qui concessa ^^f^i '^^^^;

3. faraaj B famcs. teste] A mitteres, 16. vel] AB et; A*

testante, 5—6. divitije — in. nisi] om. AA^; D ubi

quam] B. 7. Bona] om. A. nisL nova] om, B. 17. de-

opinio] B oj3pinio; A optimo, bes] B; al. debemus. 19. ul-

homini] B hominum. tutior] tramarinas] B; al. transmari-

A timoT. 9. bonum] om. AA*. na«. 20. uUerius] om. D.

Spreta] B sumpia. 10. dicta] iniquissimum] G ne^uimmum.

om. E. omni modo] om. E; 22, fecerunt] E dederunt et

A omnimode; D omnino. fecerunt, tibi] om. A, ►3. ad]

12. bjec] om. D. cogitate] B E in. 26. amittere] B ad-

cogitare. 13, tacet] codd.; 0 mittere.
jacet 15. amitteres] B ad-

122

CAP. L. DB BONA PAMA.,

sibi abutitur potestate". Plus etiam dico quia, 1
etsi de jure id facere posses, quod non concedo,
de facto id adimplere minime valeres; quia, si 3
forte prsecepta tua iniqua adimplere nolient, ad
eandem guerram cum dampno et vituperio tuo 5
redire oporteret. Ut ergo melius tibi pareatur,
remissius imperare oportet; scriptum est enim: 7

mlntiThuft "Remissius imperanti melius paretur".

MELIBEUS respondit: Non videntur mihi 9
talia praecepta fore iniqua; nam talia scelera
commiserunt, pro quibus poenam corporalem sus- H
tinendo mori de jure deberent, Minus ergo
punientur, si loco poense cprporalis talia pati- 13
antur; nam secundum jura quaelibet poena cor-
poralis durior est qualibet pecuniaria, ut leges 15
clamant. Praeterea cum Jhesus Sirac dicat:

EMUaiastieua, «Regnum a gcute in gentem transfertur propter 17
injustitias, injurias et contumelias" : non erit ab-
sonum, si pro injustitia, injuria et contumeliis 19
coDtra nos illatis de loco ad locum^ amissa sua
substantia, transferantur. 21

PRUDENTIA respondit: Jhesus Sirac loqui-
tur de judicio divino, leges vero loquuntur de 23
jnris rigore; sed hic non debet tractari de judi-
cio divino nec de juris rigore, sed potius de pa- 25
cis et concordise benignitate. Quare consulo tibi,
ut non taliter eos laedas, sed ab hoc malo prae- 27
cepto desistas; dixit enim Constantinus im-

1. qala] E quod 2. de Jure] dieit. 20. amissa] BD ad-

A jure, 3. quia] D quod. missa. 21. transferantur] B

5. tuo] om. D. 8. paretur] transferrantur; D transferun-

D paratur, 11. corporalem] tur. 23. loquuiitur] A; A*

A^ corporis. austineiido] B om.; al. locuntur,. 24. de

substinendo. 13. punientur] judicio divino] om. D. 25 —

B punirentur, corporalis] 26. pacis et concordiaB] D

A* corporis. patlantur] E pace et concordid et. 2S. Con-

patientur, 16. Pr^terea cnm stantinus] D Constantim,
J. S. dicat] E PrcBterea J. S.

CAP. LI. DE CLEMENTIA.

123

I perator: Nam qui conatar perpetrare quod ma-
lum est, captivare utique studet bonitatem ; cum

3 ergo fuerit hoc certamine superatus, victoriam

obtinet victus. In hoc itaque negotio te taliter
5 regas, ut in hac victoria per eos tibi concessa

te vincas; et sic bis vincere poteris. Ait enim
7 Seneca: **Bis vincit qui se in victoria vincit"; Lnt^ei.^i^r'

**is enim vincit assidue, qui novit omnia tem- ?*n^E^"4i"^*
9 perare". Tempera itaque tuum animum placabi-

litate atque clementia; namTullius dixit: "Ni- f^^s^^g^'

II hil est laudabilius, nihil magno et praeclaro viro
dignius placabilitate atque clementia^\

CAPUT LI.

De Clementia Et Pietate
Et Misericordia.

18 Et alius dixit: ^Terpetuo enim vincit, qui J^^^^^^^^p^yfJJ'
utitur clementia*\ Plus etiam dico tibi, quia

15 pietas et clementia non solum parvos vel medio-
cres ornant et sublimant, sed etiam magnos reges

17 et principes decorant, eorumque imperium custo-
diunt et conservant. Quare beatus Paulus in

19 Epistola prima ad Timotheum, dixit
autem ad omnia utilis est, promissionem habens

^*®^*^ Timoih. IV, 8.

1. Nam qui conatur] A Qui
conatur; D non studet boni^
tatern conatur. 2. utique] D
itaque. cum ergo] C cwm-
que; D cum. 3. fuerit] A^
fueris. hoc] AE hic. 3 —
4. victoriain obtiiiet victus]
B victoriam optinet victua ;
£ cbtinet vietoriam victus;
D victoria optinet. Victus; A
Victoriam obtinet vietoria ;
A^ Vicioriam operiret. Victus.
4. Iii hoc itaq^ue] A^D itaque

in hoc; A Super isto itaque;
E in quo utique. negotio] E
judiclo. 6. et sic bis] A^ ex
sic bis; B et bis ; G et sic ibi
bis; E et sic bene; D et sic
vix. 7. Senecaj post Seneca
B De victoria etpace rubrica.
in] om. BCE. 12. atque] B;
al. ac, 13. alius] codd. Tul-
lius. perpetuo] D perpetue.
14. utitur] A^ vincitur. dico]
ora. A; D dicam, 16. et] B
vel.

124

CAP LI. DE CLBMBNTIA ET

Cassiod- Variar,
L. XII. Ep. 13.

Salotn. Proverl.
XX, 28.

Seudca De Cle-
mentia I, 3, 3.
Idem Ihidem I,
19, 2.

Publil. Syrus
Sent. 366. W

Mart. Dumiens.
De IV VirtuUhus
Card. cap. II.

vitSB, quae nunc est, et futurse*'. Et Cassio- 1
dorus dixit: "Pietas siquidem principum totum
custodit imperium". Et Salomon in Proverbiis 3
dixit: ''Misericordia et veritas custodinnt regem;
et roboratur clementia tronus ejus". Et Con- 5
stantinus imperator dixit: Oranium etenim se
esse verum dominum comprobat, qui verum se 7.
servum pietatis demon.^trat. Vere enim omnium
adversantium poterimus esse Tictores, si a sola 9
pietate vincamur. Et Seneca, De Clementia
Imperatoris, dixit : "Nullum clementia raagis decet H
quam regem" ; et iterum: ^'Iracundissimae et
parvi corporis sunt apes, rex tamen earum sine 13
aculeo est". Exerceas ergo circa hanc vindictam
placabilitatem, clementiain et pietatera: alioquin, 15
si vindictam cura iniquitate, prsedictis omissis,
exerceres, post famara malara de tali victoria 17
multum doleres, tibique accideret quod Seneca
dixit: ''Male vincit, quem poenitet victoriae" ; 19
melius est enim ignoscere, quam post victoriam
poenitere. Quare consulo tibi, ut sensum Se- 21
necae sequaris, qui dixit: **Si forte inimicum
tuum in potestate tua videris, vindictam putabis 23
vindicare potuisse, Scito enim honestum et ma-
gnum vindictae genus, ignoscere". Misericordiam 25
itaque in hoc tuo judicio exerceas, ut Deus in
suo ultimo judicio tui misereatur ac tibi parcat: 27

1. quse nuiic estj D qui
nunc est; prcBsentis. 2. si-
quidem] quidem. prin-
clpum] A^; al. prineipium;
M lo*ncominciamento e tutto
lo'mperio. 4— (1 Misericor-
dia — dixit] om. A. 5. tro-
nus] A^E thronus. S. ser-
vum pietatis demonstrat] B
servum ostendit esse pietatis.
8. Vere enim] B etenim ve.

9. adversantium] D adversa-
riorum. a] om. B. 10. vln-
camur] D vineantur. 13. rex]
D rerum. earura] AE eorum.
16. omissis] D obmissis.
18. quod Seneca dixit] om.
D. 19. viptoriie] A^B ; al.
victoria. 20 J Tictoriam] B
victorim. 26. judicio] B ^t*-
dieio negotio.

PIBTATE £T MISERIOORDIA.

125

1 alioquin Deus sine misericordia te puniret. Ait

enim beatus Jacobus in Epistola sua: "Judi- cTfh^^f^iB'
3 cium enim sine misericordia fiet ei, qui non fe-

cerit misericordiam".
5 Hijs auditis et diligenter cognitis, MELIBEUS

dixit : "Unguento et variis odoribus delectatur J^ion). proverb.
7 cor, et bonis amici consiliis anima dulcoratur'\

Hinc est quod, propter dulcia et suavia tua con-
9 silia mutato meo proposito, tuam volo sequi be-

nignitatem, et in hoc negotio in omnibus et per
11 omnia tuam facere voiuntatem.

Adveniente itaque terniino constituto, prae-
13 dicti adversarii cum juratoribus suis ad curiam

doniini Melibei accedentes, flexisque genibus
15 suis fusisque lacrimis ad pedes dicti domini ac

dominee Prudentia? prostrati dixerunt: Ecce
17 veninius huc parati in omnibus et per orania

vestris obedire praeceptis. Verumtameo, licet
19 indigni, vestram exoramus dominationem, qua-

tenus*, erga nos non exercentes vindictam, sed
21 potius placabilitatem, cleinentiam et pietatem,

nobis subditis vestris donare dignemini indulgen-
23 tiam. Eritis namque inde potentiores; scriptuni

est enim : "Multa ignoscendo potens fit po- fg^y^gso ^jij?^
25 tentior".

1. puniret] puniet; A 15. dictij ora. B. ac] B ac
judicabit et puniet. 3. ftet] prmdicta., 19. indigui] B tan-
om. AA^D. 3. Hijs] B Hijs quam indigni. dominationem]
autem. 7. bonls] A boni. D clementiam et dominatio^
10. in hoc negotio] om. A; D nem. quatenus erga] B qua-
in negotio ; £ in hoc judicio, tinus ergo. 22. vestris] D
14. flexisque] B om. que, nostris.

* Dominatio: titulus honorarius principum et prsiatoium.
Versio ItaUca (M); p. 209: ta voatra signoria. — Quatenus
pio ut of. supra p. 8, v. 14.

126

CAP. LI. DE CLEMENTIA ET

Tunc Melibeus de voluntate et consensu 1
dounnsB PrudentisB dixit: Licet magna su-
perbia in vobis contra nos prsecesserit, major 3
tamen humilitas est secuta, quse, etsi minor es-
set, tamen omnibus nialis praeponderare debet, 5
cum plus debeat prodesse bonuin quam nocere
malum, Prseterea, dulcia verba vestra molles- 7
que responsiones nostram mitigaverunt iram et
indignationem j secundum verbum Salamonis 9

Eceiesiasticus, ^icentis: "Verbura dulce multiplicat amicos et

saiom. proverb. niitigat inimicos"; et iteruni: "Mollis responsio 11
frangit iram: sermo quoque durus suscitat furo-
rem"; et etiam secundum auctoritatem illani: 13

^^Dem^i^m^* "Principiuni amicitiae est bene loqui; male di-
cere vero est exordium inimicitiarum". Insuper
etiam vestra devotio cordisque contritio et pceni-
tentia atque peccati confessio nos induxerunt
ad placabilitatem, clementiam et pietatem. Re- 17
spicientes igitur ad vicinitatem, quia — ut ait

xxvii,^^''^'^^' Salomon — '*melior est vicinus juxta quam 19
frater procul", et ad dictum Catonis dicentis:

dI^^^^mohL?^!^. Lsedere qui potuit, aliquando prodesse valebit, 21

IV, Disticb. 39!

sperantes etiam, quod dicitis ore, vos impleturos
opere: Dei amore nostroque honore vobis vestrae- 23
que parti pro nobis et pro nostra parte omnem

3. prfficesserit] E praces- 18. igitur] B£ e£iam. 22. vos]

sit, 4. humilitas] D utilitas, E H vos» 23 nostroque] D

5. tameu] D in, 6—7. quam vestroque. honore] E honori,

nocere malum] D malis quam Pag. 127. 2. suscipimus]

noeere. 9. verbum] B; al. B suscepimus. 4. osculum] B;

verba, 13. etiam] om. AA^D. al. osculo, 10. recesserunt] E

16. contritioj B contrictio. reeessit.

* Isoerates: 'Ap^Tj uiv ydp (piXlaq enaivoq, ^p^-d^pctg
ipoyoq. Caec. Balbus De JSugis Fhilos, p. 25: Pythagoras;
p. 41: Soerates* Walt. Burlei* Lib. de Vita et Morihus
Philos, c.XXX&Vinc. Bellov. Spec, Doctr. VI, 14: Soerates,

PIETATE ET HISEKIGORDIA.

127

1 injuriarn, iram et indignationeni omnemque ran-
corem remittentes, vos in nostram suscipimus

3 gratiam et bonam voluntatera. Et ita, suble-
vando illos per manus^ recepti sunt in osculum

5 pacis. Quibus Melibeus, sequens Domini ve-
stigia, dixit: "Ite in pace, et amplius nolite

7 peccare".

9 £t ita utraque pars cum gaudio et Isetitia
recesserunt.

EXPLICrf

LIBER COHSOLATiONIS ET CONSILII,

QUEM

ALBERTANUS, CAUSIDICUS BRIXIENSIS,

DE ORA SANCTiE AGATH^,
COMPILAVIT ATQUB COMPOSUIT SUB ANNO DOMINI

IN MENSIBUS APRILIS ET
MAII.

129

INDEX,

Abigail, p. 17, 13.
Accademia della Crusca, p.

xir.

Aesopus, y. Esopus (feTsopus.
Agatha, Sancta, p. VI n. 2.
Albertani Brixiensis vita et
scripta, p. V-XXI.

— Lib. Consolationis et Consi-
lii. p. VI; XI; XVIIl sqq.

— Tract. de Amore et Di-
lectione Dei cett. , p. VII;
XI; XX; 23, 9; 35, 1;
74, 4; 88, 11; 102, 1.

— Tr. de Arte Loquendi, p.
VII; XI; XII; 33 n.; 49
n. 2; 60n.2; 72, 2; 92 n.

Tres Tractatus inipressi per
Viotum de Dulcis 1 507 , p .XII.

— Sermones, p. XII-XIII.

— ? Tract. de Epistolari Dicta-
mine, p. XIII-XIV.

Albertus, p. IX.
Alcuinus. p. 23, 13.
AlexanderMagnus, 11 n.; 37 n.
Alfunsus, V. Petrus Alfonsi.
Amittere gutrram^ p. 103, 5.
Ammonerei p; 2, 16; am-

monitiOy p. 27, 14.
Andrea da Grosseto, p. XII

n. 3.

Anonymi Epistola ad Raynal-

dum, p, 120, 8,
Antonius & Maximus, p. 40 n.
Aristoteles, p. 11 n.
ArrengatiOi p. 64, 5.
Arrianus, p. 37 n.
Assuerus, p, 17, 17.
Authenticae, p. 13, 20.

Albertan, Lib. Gonsol.

Balbus, y. Caecilius B.
Bernardino Corio, p. IX n, 2.
Bias Prienensis, p. 33 n.
Bissasus, Ed., p. 37 n.
Boethius, p. XVI; 90, 17.
Brunet, J.-Ch., p. XVill n.
Brunet, G., p. XIX n. 2.
Brunetto Latinos Levnet og

Skrifter, p. XVI n. 2; 21

n. ; 33 n.
Burleius, y. Walterus B.

Caecilius Balbus, p. 26, 20;
33, 11; 37, 4; 39, 12 &
13; 43, 2; 47, 23; 49, 13
& 17; 60, 1, 4, 14; 87,
11 ; 89, 17; 93, 16; 94,
13; 100, 4; 101, 7; 104,
9, 12, 15; 126 n.

CalHsthenes, Pseudo-, p. 37 n.

Cassiodorus, p.XVI; 8, 21;
11, 1; 20, 12; 44, 16, 18,
20; 48, 17-, 52, 11; 55,
23; 75, 23; 76, 1, 3, 5;
83, 12; 87, 3; 88, 7; 96,
17 ; 99, 5 & 7 ; 100, 2; 120,
18; 121, 2; 123,8; 124,1.

CatO, Dionysius, p. 19, 3 ; 23,
18-19; 32, 2 & 26-27; 34,
9-10; 47, 8-9; 48, 9; 59,
4-5; 61, 9-10; 69, 20-22;

71, 21-22; 93, 13-14; 94,

12; 111, 24; 126, 21.
Cato Novus, p. 94, 8.
CausidicuSf p. IX; X n. 1;

6, 21 ; 8, 4.
Chaucer, Geoffrey, p. XVIII;

XIX, 64, 5 n.

9

130

INDEX.

Chilo, p. 89, 17.
Christine de Pisan, p. XVIIl
n, 3.

Ciampi, Seb., p. XII.

Cicero, De Officiis» p. 34, 11
& 14; 46, 12; 50, 11; 51,
2, 4, 6, 21; 55, 11; 56,
18; 57, 7 & 13; 58, 16;
60, 10; 63, 5; 75, 15; 88,
4; 101, 11; 105,'' 4; 106,
10; 109, 17, 19, 23; 110,
14; 111, 11 & 21; 123', 10.

— , Lselius, p. 4, 4; 32, 12
&14; (42,18); 43,3; 46,
21; 47, 2; 48, 4.

— , Cato Major, p. 27, 7;
35, 13; 36, 6; 44, 24.

— , Delnyent., p. 20, 8 ; 23, 5.

— , DisputationesTusc, p. 45,
22; 96, 8.

— , In Verrem, p. 48, 2.

— ? p. 75, 21.

— pro Seneca, p. 74, 15.
Codex Justiniani, v. Just. Cod.
Cohercio, p. 88, 17-18.
ConsanguineuSy p. 77, 26.
Consiliumf definitio et deriya-

tio, p. 29-30.
Constantinus , imperator , p.

122, 28; 124, 5.
Consultivus, p. 85, 13; 86, 5.
Corio, Bernardino, p. IX n. 2.
Crescimbeni, G. M., p. VI n.

1; XIV.
Cyrurgia, p. 1, 7; 6, 15 & 26,

Oandamis, v. Dindimus.
David, p. 104, 24; 109, 6.
— , Psalmi, p. 5, 5 ; 12, 1 ;

17, 3; (39, 3); 69, 15;

91, 11; 104, 4; 107, 7;

113, 26.
Decretales Gregorii IX"*, p.

XVII; 61, 19; 67, 2 cf.

7, 1; 110, 17; 121, 26.

Decretum Gratiani, p. 54, 21 ;

83, 2; 99, 22.
Deuteronomium, p. 91, 5.
Dialogus Creaturarum, p. 28.
^^Dici consuevit", p. 9, 1 &

9; 15,20; 16,23; 18,11 ;

61, 22; 81, 5 & 6.
Didymus, y. Dindimus.
Difjinire, p. 20, 19.
Digesta, p.XVII; 30,4; 32,

18; 54, 4; 62,23; 63,11;

79, 3; 95,11; 96, 6& 24;

97, 1; 110, 17, 21, 24;

111, 5; 116, 14.
Dindimus, rex Bragraanorum,

p. 37, 15.
Diogenes, p. 60, 1.
Discretivus, p. 20, 20.
DominatiOy titulus honorarius,

p. XVI n. 3; 125, 19.
Dufresne du Cange, p. 64 n. ;

75 n.; 118 n.

Ebrardus Bitun., p. 18, n. 1.

Ecclesiastes, p. 5, 27 ; 6, 1 ;
12,10; 14, 25; 28,19; 45,
23; 53, 6; 113, 5 ; 121,5.

Ecclesiasticus, v. Jhesus Sirac.

Emenda, p. 88, 26.

Ennius, p. 50 n.

Epaminondas, p. 104, 12.

Epimenides, p. 101, n. 1.

Erasmus Eoterod., p. 38 n.

Esther, y. Hester»

Esopus Moralizatus, p. 34,
1-2; 59, 19-20; 80, 17-18.

Eva, p. 17, 27.

Evangelium Joannis, p. 3, 21 ;
5, 25; 9, 10; 32, 5; 33,
3; 55, 19; 56, 2; 79, 27;
127, 6.

— Lucae, p., 15, 5 ; 33, 4.

— Marci, p. 79, 7.

— Matth^i, p. 33, 4 ; '79,
14 & 21; 86, 6; 112, 2.

INDEX.

131

Exodus, p. 79, 18; 85, 21.

Exquo: quoniam, p, 5, 8; 19,
27; 113, 11.

Feminilis, p. 16, 23.
Flores Poetarum, p. 34 n.
Forcellini, p. 8 n. 1.
Fore: esse, p. 13, 17.
Fridericus IL, p. VIII-X.
Fulgentius, p, XVIII n.; 18, 16.

Gavardo, p. X-XL
Genesis, p. 17, 25.
Germanus^ p. 78,. 3.
Gratianus, v. Decretum.
Gregorius IX, v. Decretales.
Gualterus ab Insulis, p. XX;

21, 6-11; 93, 20; 94, 1.
Gualterus Burleius, v. Walter.
Guerra : bellum priyatum, p.

81, 26; 104, 1.

Mtabundarey p. 102, 18-19;

habunde, p. 121, 2.
Hain, L., p. XVIII n. 2.
Hester, p. 17, 16.
Hieronymus, p. 38, 1 ; 55, 17.
Hoc: huc, p. 26, 4.
Holofernes, p. 17, 12.
Horatius, p. 60, 7; 87, 27-

28; 98, 16.
Hugo de Sto. Victore, p. 24,

17; 25, 4, 8, 10, 12, 19;

26, 12 & 21; 38, 8.
Huillard-Breholles, J.-L.-A.,

p.IXn.2;Xn. 1,2; XIV.

Mnducia, p. 9, 22-23.
Innocentius III, papa, p. 29,

3 & 7; 100, 9-14.
Isaias, v. Ysaias.
Isocrates, p. 126, 14.

Jlacob, filius Isaac, p. 17, 7.
Jacobus, apostolus, p. 31, 13

&22; 36, 24; 69, 12; 95,

19; 125, 2.

Jacques de Cessoles, p. XVIIL

Jam: quondam, antea, p.49, 2.

Jean de Meung, p, XVIII-XX.

Jhesus Christus, p. 3, 21; 14,
16 (fe 20; 32, 6; 84, 26.

Jhesus Sirac, p. 4, 16; 6,
11; 10, 24 <fe 29; 12, 17,
18, 21; 32, 9; 40, 7; 42,
20, 22, 25; 44, 2, 6; 45,
7; 49, 15; 50, 1; 54,
14; 56, 3; 59, 7; 62, 16;
73, 6-9, 10, 12; 100, 7;
107,19; 109, 11; 115, 5;
120, 11; 122, 16; 126, 10.

— pro Salomone, p. 120, 13.
Jeu des echez inoralise, p.

Xyni; XIX n. 1.
Joannes, apostolus, p. 43, 23.
Joannes Chrysost., p. 66, 11.
Joannes Sarisberiensis, p. XX

n. 2; 38 n.
Job, p. 4, 28.

— Liber Job, p. 5, 3; 44,
14; 73, 21.

Joecher, Chr. G., XII n. 1.
Johannes, filius Albertani, p.

VI; XI; 1, 6.
Juda8Machab.,104,20; 109,6.
Judith, p. 17, 10.
Justiniani Codex, p. 26, 14;

78, 19; 96, 26; 111, 15.
Juvenalis, p. 103 n.

MLarissijnus, p. 43, 23.
Karolus Magnus, p. 109, 6.

lia Tour Landry, Le cheva-

lier de, p. XIX.
Laudare, p. 118, 24.
Lazarus, p. 3, 21.
Lex, leges, p. 54, 8; 61, 21 ;

66, 15; 88, 4; 111, 2s

122, 15.
Lucanus, p. 103, 8-9.
Lucas, V. Evangelium.

9*

132

INDBX.

MachabseorumLib., p.104,21.
Macrobius, p. 38 n.
Malvezzi, J., p. V; Xln. 1 & 2.
Marcus, v. Evangelium.
Mardochseus, p. 17, 17.
Maria Magdalena, p. 14, 23.
Martialis, t. Pseudo-Mart.
Martinus Dumiensis, p. 14, 7 ;

24, 11; 25, 7, 14; 37,19;

38n,;39, 18; 40,12,20; 42,

18; 43, 15; 47, 17, 21; 55, 7,

17; 57, 16, 25; 58, 1; 59,

8; 61, 12; 62, 7, 9 ; 87, 9;

96, 23; 107, 3; 108, 3;

115, 26; 116, 2; 124, 22.
Matthseus, v. ETangeKum.
Mazzuchelli, G. M., p. VI n.

1 & 2; XI n. 3; XII n. 1

& 3; XIV.
Melibeus, XVI; 53, 9; 83,19.
Meliibee et Prudence, Le livre

de, p. XVIII-XX.
Menagier de Paris, Le, p.

XVm-XIX; XX n. 1.
Mercatusy p. 22, 22.
Meyer, Paul, p. XVIII n. 3.
Millesies: milies, p. 41, 7.
Moises, p. 79, 17; 109, 6.
Moralium Dogma, p. XX; 21,

5-11; 93, 20; 94, 2.
Muratori, p. V n. ; IX; X n. 1.

Wabal, p. 17, 14.
Nannucci, Vinc, p. XV.
Nimis, p. 17, 1-3.

Octava (dies), p. 118', 26.
Odorici, F., p. VI n. 2; IX,

ibid. n. 1.; XI n. 2; XIII;

XIV.

Orellius, Conr., p. 38 n.
Oudin, Casim., p.XI; XII n.l.
Ovidius, DeRem. Amoris, p. 2,

19-22; 11, 17; 54,11-12;

71, 4-5; 112, 15-16.

Ovidius, Amores, p. 62, 15;
84, 3.

Heroid., 101, 14; 117,24.

Pamphilus, p. 3, 4-9; 24,
4-5; 54, 25-29; 71, 6-9
& 11; 98, 10-11.

Farilis, p. 51, 17.

Paris,Paulin, p.XV; XVIII n.

Partirenoctem studiis, 27, 11.

Partita, 11, 9,10; 65, 17-29.

Pecunice, p. 97, 11; 120, 10.

PecxiniaUter, p. 87, 16.

Paulus, apostolus, p. 4, 2; 5,
19; 16, 6 & 12; 31, 19;
35, 8; 43, 25; 61, 6; 68,
15, 17. 19; 79, 9; 83, 9;
87, 17,21, 25; 91, 5 &7;
98, 1; 107, 10,14,26; 108,
21; 110, 5; 112, 1; 120,
3; 121, 11; 123, 19.

— pro Jacobo, p. 31, 22.

Petrus Alfonsi, p. 11, 18; 19,
4&5; 36, 12; 40, 14-19;
41, 5; 44, 5, 10; 50, 3; 59,
24; 69, 25; 84,1; 89, 23;
(98, 13-14) ; 99, 9 & 12.

Petrus, apostolus, p. 110, 8.

Philosophus, p. 51, 1 ; 102, 12.

Phocion, p. 33 n.

Plato, p. 25, 10.

Plutarchus, p. 40 n.

Policraticus, p.XXn, 2; 38 n.

PortiusLatro, p.l3, 3 ; 15, 16,

Posse: potestas, p. 78-80.

Postulare : petere, p. 6, 9 &
23; 69, 11 cett. postulare
alicui aliquid, p. 32, 1-2.

Praeclare : evidenter, p. 50, 13.

Prosper Aquitanus, p. 37, 7;
83, 8.

Proverbia, p. 28,22-23; 59,
1; (81, 5); 99, 21; (117, 6).

Prudentia, p. XVI -XVII;
XIX.

INDEX.

133

Prudentius, Aurelius, p. 94,
10; 109, 1-2.

Psalmi, Y. David.

Pseudo-Callisthenes, p. 37 n.

Pseudo - Martialis, p. XVI;
26, 8-11; 44, 22-23; 51,
11-17; 53, 9-10; 71, 13-
14; 103, 1-2, 11.

Publilius Syrus, p. 8, 22 &
23; 9, 5 & 7; 11, 3; 13,
5; 15, 29; 19, 10 & 11 ;
34, 3, 5, 20, 21; 37, 14; 39,
7, 10, 24, 25; 43, 8; 44,
3; 49, 3 & 12; (51, 9);
52, 1 (fe 15; 60, 17; 63,
14; 70, 15.17,18, 22; 71,
1. 16. 18; 86,20; 87,10;
89, 10 & 12; 90, 1 & 8;
91, 18 & 22; 93, 8; 94,
3,4,5; 96,4; 97, 11; 99,
23 & 24; 100, 1; 103, 6;
106, 3; 107, 16; 110, 1;
116, 4; 120, 6 &16; 121,
7. 8. 13. 16; 123, 7 &13;
124, 19; 125, 24.

Pythagoras, p. 38n.; 49, 17;
55, 17; 100, 4; 104,9; 126 n.

ftuadrio, F. S., p. VI n. 1;
XIV.

QualisquaHs, 76, 18 cf. 66, 19.
Quatenus: ut,p.8, 14 ; 125,19.
Quia : quod, .p. 10, 31 cett.
"Quidam", p. 5, 10.
Quoniam: quod, p. 79, 26.

Raumer, Fr., p. IX n. 1.
Raynaldus, v. Anonymi Ep.
Rebecca, p. 17, 8.
Regurn Liber, p. 104, 18, 24.
Renaud de Louens, p. XVUI
n. 3.

Reputare, p. 18, 20.
Rossi, Bastiano de\ p. XII.
Rossi, OttaTio, p. XVI n. 1.

Sctcramentum, Sacramenta-

lis, p. 112, 18.
Salomon, p.4, 18, 20, 22; 15,

23; 19,17; 28, 21; 34, 17;

42,15; 45,10,13,25; 46,

2, 4, 6; 47, 24; 48, 15;

52, 6; 62, 27; 64, 1; 70,

12; 72,23; 73,15,18, 20;

76,25; 84,4; 94, 16 & 18;

95, 2, 7, 13, 16; 100, 15;

106, 7; 112, 28; 120, 13;

121,4; 124, 3; 125,6; 126,

11, 19.

— pro Ecclesiaste, p. 5, 26;
6, 1; 12, 10; 14, 25; 15,
2; 28, 19; 45, 23; 53, 6;
113, 5; 121, 5.

— pro Ecclesiastico, p. 6,11;

12, 18; 42, 20, 22, 24; 44,
6; 45,7;49,15; 50,1; 56,
3; 100,7; 115, 5; 126, 9.

~~ pro Pythagora (?), p. 49,
17; 100, 4; 104, 7.

— pro Zenone(?), p. 47, 23.
Salustius, Jugurtha, p. 37, 3;

106, 9.
— , Catilina, p. 54, 14.
Sancf ius : satius, 4, 13 ; 22, 23.
Sapiens o: Ecclesiasticus, p.

44, 2.

— o: Salonion, p. 73, 15,
17, 19.

Sapientise Liber, p. 79, 24.
"Scriptom est", p. 13, 14;

43, 12; 72, 1; 80, 25 &

27; 81, 1; 89, 23.
Seneca, L. A., Epistolse, p. 3,

12 &15; 4, 6, 13, 24, 26;

5, 13; 20, 17; 21, 15; 26,

1;27, 10;37, 9, 13;41,3;

47, 10, 12, 14; 48, 11 &

13; 52, 2; 55, 1 & 4; 71,

19; 89, 20; 90, 12 & 14;

92, 17; 101, 5; 105, 16;

(106, 8); 107, 16, (18).

134

INDEX.

Seneca, L. A., De Beneficiis, p.

13, 11; 27, 1,

— , De Clementia, p. 74, 16 ;

122, 8; 124, 11 & 12.
— , De Iia, p. 55, 3; 93, 1.
-? p. 24, 1; 59, 12-14;

62, 2; 89, 15 & 23.

— pro Dindimo, p. 37, 15.

— pro Ecclesiastico, p. 59, 7.

— pro Fulgentio, p. 18, 14.

— pro Martino Dumiensi, p.

14, 6; 24, 11; 25, 7 & 14;
37, 19; 39, 17; 40, 20;
43, 14; 47, 16; 57, 16 &
29; 59, 8; 61, 11; 62, 7;
87, 9; 96, 23; 115, 26;
116, 2; 124, 21.

— pro Publilio Syro, p. 34,
4; 49, 12; 60, 17; 70, 15,
16, 18, 21; 71, 16, 18; 87,
10; 89, 11 & 13; 93, 8;
99, 23 & 24; 100, 1; 110,
1; 121, 7, 8; 123, 7; 124, 18.

— pro Socrate (?), p. 26, 19 ;
49, 13.

Seneca, rhetor, 13, 3; 15, 16.
Simonides, p. 60 n. 1.
Socrates, p. 18 n. 2; 33 n.;

37,4; 39, 13; 49, 13; 60,

14; 93 n.; 94, 13; 104,
15; 126 n,

SofFredi del Grazia, p. XII.

Spnldus, p. 75, 2.

Stare prceceptis allmjuSi p.

113, 21-22.
Stephanus, filius Albertani, p.

VII, XI.

Stobaeus, Joannes, p. 40 n.
Syndicits, p. X n. 1.

Tale ofMelibe,p.XVlII,XX.
Theophrastus, p. 43, 2; 49,
n. 1,

Tiraboschi, Girol., p. VI n. 1 ;

XI n. 2; XIV.
Tromis: thronus, p. 124, 5.
Tallius, V. Cicero.
Tifte: tuto, p. 49, 4.

Versificator, p. 28 n.; 98 n.
Versus, p. 23, 21; 27, 19;

28, 4, 8, 11, 23; 43, 13,

62, 1; 80, 5 (fe 20; 85, 15;

87, 14.

Vincentius Bellovacensis, p.

XX n. 2; 25, 12 n.; 33 n.;

37 n.; 66 n.; 85, 15; 94,

n. 3 ; 126 n.
Vincentius, filius Albertani, p.

VII; XI; 23, 11; 35, 1,
Viotus de Dulcis, p. XII.

Walterus Burleius, p. 18 n.

2 ; 33 n. ; 38, n. ; 49 n. 1 ;

60 n. 1; 101 n. 1; 126 n,
Woelfflin, Ed., p. 8 n. 3 ; 26,

n.; 101 n. 1.

Ysaac, p. 17, 9.
Ysaias, p. 107, 13.
Ysopus, 49, 6-7, 9- 10; 74,
21-23; cf. Esopus.

Zarncke, Fr., p. 94 n. 2.
Zeno, p. 33 n.; 47, 23.

135

CAPITUM SERIES.

CAPUT. PAG.

L Exempluni in persona MELIBEI 2

11. De,consolatione 3

IIL De iniproperio rauliermn 12

IV. De excusatione mulieruni 13

V. De laude mulierum IG

VL De prudentia 20

VIL Quot et quse sint species prudentise 20

VIII . De eltectu prudentiae 21

IX. Quomodo acquiratur prudentia 22

X. De studio et studioso, et quae sint utilia et neces-

saria studentibus 23

XL Deconsiiio 29

XII. De ira vitanda in consiliiy 33

XIIL De cupiditate seu voluptate vitanda in consiliis . . 35

XIV. De festinantia yitauda in consiliis 39

XV. De secreto non propalando nisi propter necessitatem

et utilitatem 40

XVI. De non ostendenda yoluntate in consiliis 41

XVIL De consilio ab aliis petendo • • • 42

XVIIL Quorum consilium sit vitandum.

[De vitando consilio stultorutp] 45

XIX. De vitando consilio adulatorum 46

XX. De vitando consilio illorum, qui sunt vel jam fuerunt

inimici, et postea in gratiam redierunt 49

XXL De vitando consilio illorum, qui non amore, sed

timore reyerentiam ostendunt 50

XXII. De yitando consilio ebriosoruni 52

XXIIL De vitando consilio iUorum , qui secreto aliud con-

sulunt, et paiam aliud se velle ostendunt 52

136 OAPITUM 8EBIES.

CAPUT. PAG.

XXIY. De consilio mali hoinims Titando et suspecto

habendo 62

XXV. De Titando consilio juvenis et suspecto ha-

bendo 53

XXVI. De examinando consilio in genere 53

XXVII. Quando consilium sit assumendum vel appro-

bandum 58

XX VIII . Quando et qualiter consilium sit retinendum . . 61

XXIX. Quando consilium vei promissum possit vel de-

beat mutari 61

XXX. De errore consilii 64

XXXI. De examinatione consilii in specie 66

XXXII. De custodia personse in guerra constitutss . . 69

XXXIIL De turribus 72

XXXIV. De superbia 73

XXXV. De munitione li

XXXVI. Quot modis dicatur quis posse 78

XXXVII. Super causa 82

XXXVIII. De quintuplici Dei potestate 85

XXXIX. De officio judicis circat vindictam 86

XL. De fortuna 89

XLL De contentionibus 93

XLII. De patientia 93

XLIII. De paupertate et divitiis 97

XLIV. De necessitate 99

XLV. De mendicitate 100

XLVL De malis guerrse 102

XLVII. De bello vitando 104

XLVIIL De guerra vitanda per reconciliationem .... 106

XLIX. Casus, quibus licite pugnare possumus .... 108

L. De bona fama 120

LI. De clementia et pietate et misericordia .... 123

Index 12^